سکته مغزی و فلج شدن سمت راست و چپ بدن

سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون در بخشی از مغز بر اثر انسداد یا پارگی عروق خونی، مختل شود. زمانی که خونرسانی مغز دچار اختلال شود، مواد حیاتی مورد نیاز سلول‌های مغز تامین نشده و این سلول‌ها آسیب می‌بینند و حتی ممکن است از بین بروند. عوارض بعد از سکته مغزی به نوع، شدت و محل وقوع سکته مغزی بستگی دارد. سکته مغزی، همیشه یک کیس اورژانسی است زیرا با گذشت هر دقیقه سلول‌های مغزی بیشتری از بین می‌روند و احتمال آسیب به سایر بخش‌های مغز افزایش می‌یابد.

هر نیمکره مغز مسئول کنترل چه عملکرد‌هایی است؟

مغز اندام بسیار پیچیده‌ای است که از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. در مغز، هر ناحیه مسئول عملکردها و توانایی‌های خاصی است. مغز انسان تقریبا متقارن است و از وسط به دو نیمکره راست و نیمکره چپ تقسیم می‌شود. سکته مغزی می‌تواند در نیمکره سمت چپ یا سمت راست مغز رخ دهد. سکته مغزی با توجه به ناحیه‌ای از مغز که آسیب می‌بیند، ممکن است بر بدن تاثیرات متفاوتی داشته باشد. در ادامه عملکرد هر یک از نیمکره‌های مغزی شرح داده شده است.

عملکرد نیمکره چپ مغز

• نیمکره چپ مغز ورودی حسی را از سمت راست بدن دریافت می‌کند و حرکت را در سمت راست بدن هدایت می‌کند.
• منطق و استدلال و تفکر منطقی از عملکرد‌های نیمکره چپ مغز است.
• مهارت‌های مربوط به زبان نیز از عملکرد‌های نیمکره چپ مغز محسوب می‌شود.
• یادگیری علوم و ریاضی و انجام محاسبات در افرادی که نیمکره چپ مغز فعال‌تری دارند، بهتر است.
• افرادی که دست غالب آن‌ها دست راست است نیمکره چپ مغزی فعالتری نسبت به نیمکره راست مغز دارند.

عملکرد نیمکره راست مغز

• نیمکره راست مغز ورودی حسی را از سمت چپ بدن دریافت می‌کند و حرکت را در سمت چپ بدن هدایت می‌کند.
• درک هنر از جمله موسیقی، نقاشی و ... از عملکرد‌های نیمکره راست مغز است.
• نیمکره راست در افراد خلاق و خیال پرداز فعال‌تر است.
• افرادی که دست غالب آن‌ها دست چپ است نیمکره راست مغزی فعالتری نسبت به نیمکره چپ مغز دارند.

علت تفاوت بین سکته مغزی در سمت چپ و راست بدن چیست؟

سکته مغزی با توجه به محل وقوع اثرات متفاوتی در پی دارد. اصطلاحات سکته مغزی چپ و سکته مغزی راست، به سمتی از مغز که در آن انسداد یا پارگی عروق باعث سکته مغزی می‌شود اشاره دارد. به طور کلی می‌توان گفت که هر نیمکره مغزی عملکرد حسی و حرکتی سمت مقابل بدن را کنترل می‌کند؛ به همین علت اگر سکته مغزی و فلج شدن سمت راست بدن رخ دهد به معنای آسیب مغزی در نیمکره چپ مغز است. همچنین آسیب مغزی در نیمکره راست مغز ممکن است منجر به سکته مغزی و فلج شدن سمت چپ بدن شود. 

هنگامی که سکته مغزی در سمت چپ یا راست مغز رخ می‌دهد به طور معمول عوارض بر روی سمت مقابل بدن تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، اگر سکته مغزی در شریان مغزی میانی در سمت چپ مغز رخ دهد، به احتمال زیاد بازو، صورت و پا در سمت راست بدن فلج می‌شوند یا درگیری بیشتری را تجربه می‌کنند. هیچ سمت بدتر یا بهتری برای سکته مغزی وجود ندارد، زیرا هر دو نیمکره مغز عملکردهای بسیار مهمی را کنترل می‌کنند و در بیشتر مواقع با یکدیگر همکاری می‌کنند.

عوارض بعد از سکته مغزی؛ سکته مغزی چه پیامدهایی دارد؟

عوارض بعد از سکته مغزی با توجه به اینکه سمت چپ یا راست مغز تحت تاثیر قرار گرفته است، متفاوت است. به طور کلی شایع‌ترین عوارض بعد از سکته مغزی به شرح زیر است:

• فلج یک نیمه بدن (همی‌پلژی) که در طرف مقابل محل وقوع سکته مغزی در مغز، رخ می‌دهد.
• بی‌حسی یک طرفه (همی‌پارزی) در طرف مقابل بدن، که منجر به احساس بی‌حسی و ضعف در یک سمت بدن می‌شود. 
• اختلالات بینایی که شامل اختلال در دیدن اشیا در میدان بینایی مناسب می‌شود. 
• یکی از عوارضی که ممکن است پس از سکته مغزی رخ دهد غفلت یک سویه (Hemineglect) است. غفلت یک سویه یا غفلت فضایی یک وضعیت شایع و ناتوان کننده به دنبال آسیب مغزی است که در بسیاری از بیماران سکته ‌مغزی دیده می‌شود. غفلت یک سویه منجر به بی‌توجهی و ناآگاهی در یک طرف می‌شود به صورتی که ممکن است به نظر برسد که بیمار نمی‌تواند آن سمت را ببیند. 

• مشکلات تعادل و هماهنگی یکی از عوارض رایج بعد از سکته مغزی است که منجر به اختلال در راه رفتن می‌شود.
• مشکلات گفتاری-زبانی از جمله ناتوانی در پردازش، استفاده یا درک زبان (آفازی) از مشکلات رایج افراد دچار سکته مغزی است. 
• اختلالات حافظه نیز در بسیاری از بیماران سکته مغزی دیده می‌شود.
• تغییرات در رفتار و مشکلات روحی-روانی مانند تکانشگری، افسردگی، رفتار نامناسب و... ممکن است در افراد دچار سکته مغزی مشاهده شوند.

سکته مغزی و فلج شدن سمت چپ بدن 

اگر محل وقوع سکته مغزی در سمت راست مغز باشد، سمت چپ بدن درگیری بیشتری را تجربه خواهد کرد. در ادامه به بررسی اثراتی که ممکن است پس از سکته مغزی و فلج شدن سمت چپ بدن مشاهده شود می‌پردازیم.

• مشکلات حسی، مانند بی حسی یا درد، در سمت چپ بدن 
• فلج شدن (همی‌پلژی) اندام‌های سمت چپ بدن 
• غفلت یک سویه سمت چپ (left hemineglect)  پس از آسیب به نیمکره راست مغز انسان، به ویژه پس از سکته مغزی، بارزتر است. غفلت یک سویه سمت چپ منجر به برخورد با اشیاء در آن سمت، عدم درک اعضای بدن یا اشیاء در سمت چپ یا ندیدن کلماتی که در سمت چپ قرار دارند، می‌شود. 

سکته مغزی و فلج شدن سمت راست بدن 

سکته مغزی که در سمت چپ مغز رخ می‌دهد منجر به اختلال عصبی در سمت راست بدن می‌شود. اثراتی که ممکن است با سکته مغزی و فلج شدن سمت راست بدن مشاهده شود عبارتند از:

•  فلج شدن دست، پا و صورت در سمت راست بدن (همی‌پلژی راست)
• ضعف و بی حسی (همی‌پارزی) در سمت راست بدن
• اختلال در مهارت استدلال، ناتوانی در انجام ریاضی، کاهش مهارت های تجزیه و تحلیل
• غفلت یک سویه سمت راست (right hemineglect) نیز ممکن است رخ دهد. افرادی که آسیب مغزی در سمت چپ مغز رخ داده است اغلب از اشیاء در سمت راست خود آگاه نیستند و نسبت به سمت راست خود بی‌توجه هستند.

آیا نوع سکته مغزی چپ یا راست می‌تواند بر کیفیت زندگی موثر باشد؟

عوارض بعد از سکته مغزی با توجه به سمتی که درگیر شده است می‌تواند در برخی از بیماران اختلال عملکرد بیشتری به وجود بیاورد. به نظر می‌رسد سکته‌ مغزی در نیمکره چپ شایع‌تر بوده و اغلب پیامد بدتری نسبت به سکته مغزی در نیمکره راست مغز دارد. یکی از دلایل بدتر بودن عوارض سکته مغزی نیمکره چپ و فلج شدن سمت راست بدن غالب بودن دست راست در بیشتر افراد است.

توجه به اینکه دست غالب بیمار تحت تاثیر قرار گرفته است یا خیر مسئله مهمی در تشخیص میزان اختلال به وجود آمده در عملکرد فرد است. برای مثال فرد راست دستی که به علت سکته مغزی، سمت راست بدنش فلج شده است نسبت به فردی که سمت چپ بدنش درگیر شده است با چالش‌ها و ناتوانی‌های عملکردی بیشتری رو به رو است.

توجه به محل وقوع آسیب مغزی در درمان افراد چه میزان مهم است؟

درمان سکته مغزی به نوع و محل آسیب مغزی، شدت نقایص بالینی و مشکلات عصبی که پس از سکته مغزی ظاهر می شود بستگی دارد. صرف نظر از اینکه سکته مغزی در کدام سمت مغز رخ داده است فرآیند توانبخشی باید بلافاصله شروع شود؛ چرا که احتمال بهبودی و کاهش عوارض بعد از سکته مغزی، در چند ماه اول پس از رخ دادن عارضه بیشتر است.

اگرچه اثرات سکته مغزی می‌تواند شدید باشد، اما مغز توانایی باورنکردنی برای تنظیم و حتی اتصال مجدد مسیرهای عصبی دارد که آن را قابلیت انعطاف‌پذیری یا نوروپلاستیسیتی مغز می‌نامند. به بیان ساده در صورت آسیب به سلول‌های مغز، بقیه سلول‌های سالم مغزی با ایجاد روابط جدید با سلول‌های سالم دیگر، می‌توانند تا حدودی عملکردهای مربوط به سلول‌های از بین رفته را جبران کنند. درمان‌هایی که پس از سکته مغزی صورت می‌گیرند از جمله کاردرمانی این خاصیت انعطاف‌پذیری را در جهت صحیح هدایت می‌کنند.

بر اساس محل سکته مغزی و عوارض بعد از سکته مغزی درمان‌هایی که صورت می‌گیرند می‌توانند متمرکز بر مشکلات به وجود آمده باشند. همانطور که توضیح داده شد با توجه به سمتی که درگیر شده است افراد دچار سکته مغزی سطح متفاوتی از اختلال در عملکرد را تجربه می‌کنند؛ به همین سبب در نظر گرفتن عملکرد سمتی از بدن که بیشتر آسیب دیده در درمان اهمیت دارد.

همچنین با توجه به اینکه سمت مبتلای بدن سمت غالب است یا خیر ممکن است از رویکرد‌های درمانی متفاوتی استفاده شود. برای مثال اگر سمت غالب، سمت مبتلا باشد درمانگر ممکن است تمرکز اصلی برنامه درمانی را روی درمان و تقویت سمت مبتلا بگذارد اما اگر سمت غیر غالب بیشتر درگیر شده باشد درمانگر ممکن است از رویکرد‌های دیگری مانند تقویت سمت سالم برای جبران عملکرد سمت مبتلا استفاده کند.

سکته مغزی با توجه به محل وقوع آسیب مغزی منجر به فلج شدن و اختلال عملکرد معمولا در یک سمت بدن می‌شود. عوارض بعد از سکته مغزی که روی سمت راست یا چپ بدن تأثیر می‌گذارد می‌تواند توانایی انجام فعالیت‌های روزانه معنی‌دار را تا حد زیادی کاهش دهد و استقلال را محدود کند. محل و نوع سکته مغزی و آگاهی از محدودیت‌های به وجود آمده می‌تواند به افزایش اثربخشی اقدامات توانبخشی از جمله کاردرمانی کمک کند.