CVA یا سکته مغزی چیست؟ تعریف، علائم و نقش کاردرمانی

در بیان ساده در پاسخ به سوال CVA چیست، می‌توان گفت که سلول‌ها برای عملکرد صحیح به اکسیژن و مواد حیاتی نیاز دارند که توسط خونی که در بدن جریان دارد تامین می شود؛ حال اگر به علت بسته شدن یا پارگی در عروق، خونرسانی مغز دچار اختلال شود، مواد حیاتی مورد نیاز سلول‌های مغز تامین نشده و این سلول‌ها آسیب می‌بینند و حتی ممکن است از بین بروند. سکته مغزی می‌تواند منجر به اختلال عملکرد در مغز شده که باعث ایجاد همی‌پلژی یا فلج یک نیمه بدن در مواردی از جمله اندام‌ها، تنه و گاهی ساختار‌‌‌‌‌های صورت و دهان شود.

همچنین ممکن است اختلالاتی مانند اختلالات حسی، اختلالات شناختی و ادراکی، تغییرات شخصیتی، اختلالات گفتاری و … در اثر سکته مغزی به وجود بیاید. CVA یا سکته مغزی مخفف کلمه Cerebrovascular Accident است. سازمان جهانی بهداشت (WHO) سکته مغزی را بدین‌سان تعریف می‌کند. “یک اختلال حاد نورولوژیک با منشا عروقی با علائم و نشانه‌های مطابق با درگیری نواحی کانونی و اصلی مغز”.

انواع سکته مغزی CVA؛ با انواع سکته مغزی آشنا شوید!

آسیب به مغز می تواند بر نحوه عملکرد بدن تأثیر بگذارد. همانطور که سکته مغزی عوارض زیادی دارد، علل زیادی نیز دارد. اثرات سکته مغزی به محل وقوع سکته مغزی و بزرگی ناحیه آسیب دیده بستگی دارد. سکته مغزی یا Cva (Credit Valuation Adjustments) دارای حالات مختلفی است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم:

1. سکته مغزی Cva ایسکمیک (Ischemia)

 رایج‌ترین نوع سکته مغزی است. سکته مغزی ایسکمیک زمانی رخ می‌دهد که جریان خون برای پاسخگویی به نیازهای متابولیک کافی نباشد. به بیان دیگر اگر یک لخته خون در مسیر شریان مغز تشکیل شود یا در محلی دیگر مانند قلب تشکیل شده و به واسطه خون جابه‌جا شده و به مغز بیاید، می‌تواند منجر به انسداد شریان شده و در نتیجه خونرسانی به بخشی از مغز را مختل کند.

به این نوع سکته مغزی که در اثر انسداد شریان توسط لخته رخ می‌دهد، سکته مغزی ایسکمیک می‌گویند.

2. سکته مغزی Cva هموراژیک

 این نوع سکته مغزی ناشی از خون‌ریزی مغزی است که به علت پارگی عروق مغز رخ می دهد. خونریزی مغزی می‌تواند باعث تخریب و تحت فشار قرار گرفتن بافت مغز شده و منجر به از بین رفتن سلول‌های مغزی شود. سکته مغزی هموراژیک نسبت به انواع دیگر سکته مغزی احتمال وقوع پایین‌تری دارد.

3. سکته مغزی حمله ایسکمی گذرا (TIA)

 اگر خون رسانی به مغز برای مدت کوتاهی دچار اختلال شود ممکن است علائمی شبیه به سکته مغزی ایجاد کند که به صورت ناگهانی ایجاد می‌شوند. این علائم ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه یابند اما در کمتر از 24 ساعت به طور کامل از بین می‌رود. حمله ایسکمی گذرا می‌تواند نشانه‌ای از سکته مغزی قریب‌الوقوع باشد به همین دلیل باید مورد توجه واقع شود.

علائم سکته مغزی CVA شامل چه مواردی است؟

از جمله شایع‌ترین علائم سکته مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس بی‌حسی و ضعف در صورت، بازو و پا به خصوص در یک نیمه از بدن
• اختلال در تکلم و درک گفتار
• اختلال در راه رفتن و عدم تعادل و هماهنگی
• اختلالات بینایی مانند تاری دید و دوبینی
• احساس سرگیجه
• سردرد های شدید و ناگهانی بدون علت مشخص
• افتادگی یک طرف صورت نیز می‌تواند یکی از علائم سکته مغزی باشد.

علل سکته مغزی CVA؛ به چه علت ممکن است دچار سکته مغزی شویم؟

در ادامه به فاکتور‌های خطر شناخته شده که احتمال بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد می‌پردازیم.

• فشار خون بالا که یکی از مهمترین عوامل خطر برای وقوع سکته مغزی ایسکمیک است.
• بیماری‌های قلبی و عروقی
• کلسترول خون بالا
• بیماری دیابت
• کشیدن سیگار خطر نسبی سکته مغزی ایسکمیک را تقریبا تا دو برابر افزایش می‌دهد.
• عوامل مربوط به سبک زندگی مانند چاقی، رژیم غذایی، کم تحرکی، استرس روحی و….
• افزایش سن می تواند احتمال وقوع سکته مغزی را افزایش دهد.
• جنسیت، نژاد، ژنتیک و سابقه خانوادگی نیز می‌تواند بر احتمال وقوع سکته مغزی موثر باشد.

درمان سکته مغزی CVA چگونه است؟؛ آیا سکته مغزی درمان‌پذیر است؟

مشکلات و علائم بیماران سکته مغزی با توجه به نوع و محل ضایعه عروقی، شدت مشکلات بالینی ایجاد شده، بیماری زمینه‌ای مانند دیابت و …متفاوت می‌باشد. همچنین دسترسی به خدمات پزشکی و ارجاع به مراکز درمانی در اسرع وقت مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از عوارض جد پس از وقوع سکته مغزی است. مدت زمان درمان در بیماران سکته مغزی ممکن است چند ماه یا سال ها طول بکشد و در برخی موارد بهبودی کامل حاصل نشود.

به طور کلی اگر بیمار در زمان مناسب به مراکز درمانی مراجعه کند ممکن است تا حدود زیادی عوارض بیماری کاهش یابد اما با توجه به عوامل ذکر شده ممکن است بهبودی به طور کامل حاصل نشده و بیمار دچار ناتوانی‌های شدیدی شود. با این‌حال نمی‌توان گفت که دیگر امیدی به بهتر شدن افراد دچار سکته مغزی نیست.

اقدامات توانبخشی یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان پس از سکته مغزی به شمار می‌رود. خدمات توانبخشی مانند کاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و… می‌توانند عوارض ایجاد شده در اثر سکته مغزی را کاهش دهند.

آیا سکته مغزی CVA خوب می‌شود؟ آیا بهبودی کامل پس از سکته مغزی میسر است؟

برخلاف باور عموم مردم، احتمال بهبودی و پیشرفت برای افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند وجود دارد. حتی در صورتی که سکته مغزی به قدری شدید باشد که به نظر بیاید در هیچ صورتی امکان بهبودی برای بیمار وجود ندارد، با این حال با کمک مداخلات توانبخشی می‌توان در وضعیت بیمار پیشرفت حاصل کرد.

مغز انسان قابلیت انعطاف‌پذیری (نوروپلاستیسیتی) دارد. به بیان ساده سلول‌های مغز توانایی تقسیم شدن و افزایش تعداد را ندارند و اگر از بین بروند ترمیم یا جایگزین نمی‌شوند.

با این‌حال در صورت از بین رفتن بخشی از بافت مغز، بقیه سلول‌های سالم مغزی با ایجاد روابط جدید با سلول‌های سالم دیگر، می‌توانند تا حدودی عملکردهای مربوط به سلول‌های از بین رفته را جبران کنند. خاصیت انعطاف‌پذیری مغز بعد از سکته مغزی کنترل شده و هدایت شده نیست. کاردرمانگر در مداخلات درمانی خود این خاصیت انعطاف‌پذیری را در جهت صحیح هدایت می‌کند.

نقش کاردرمانی در درمان سکته مغزی CVA چیست؟

بسیاری از بیمارانی که به کاردرمانی ارجاع داده می‌شوند، بیماران سکته مغزی هستند. پس از سکته مغزی افراد ممکن است دچار مشکلاتی در فعالیت‌های روزمره زندگی مانند غذا خوردن، حمام کردن، لباس پوشیدن و … شوند.

کاردرمانگر با استفاده از رویکرد‌های متنوع درمانی به بیمار کمک می‌کند تا بتواند حداکثر استقلال در فعالیت‌های روزمره زندگی را کسب کند. به طور کلی مداخلات کاردرمانی در سه سطح می تواند به بیماران سکته مغزی کمک کند. در ادامه به بررسی این سطوح می‌پردازیم.

کاردرمانی سطح یک در سکته مغزی CVA

 در این سطح مداخلات اولیه کمی بلافاصله بعد از وقوع سکته مغزی معمولا در محیط بیمارستان توسط کاردرمانگر صورت می‌گیرد. یکی از اقداماتی که در این سطح صورت می‌گیرد پوزیشنینگ و وضعیت‌دهی صحیح به اندام‌ها برای جلوگیری از عوارض ثانویه مانند زخم بستر، دررفتگی‌های مفصلی و …  است. همچنین کاردرمانگر در این سطح می‌تواند حرکات اولیه مانند غلت زدن در تخت را به بیمار آموزش دهد.

کاردرمانی سطح دو در سکته مغزی CVA

 در سطح دو تمرکز کاردرمانگر بر روی مداخلات توانبخشی است تا فرد را به حداکثر استقلال در فعالیت‌های روزمره زندگی مانند غذا خوردن، استفاده از دستشویی،  شستن دست‌ها، لباس پوشیدن و …  برساند. برای مثال برای فعالیت غذا خوردن بیمار باید بتواند تعادل تنه را هنگام نشستن حفظ کند، همچنین اگر دست غالب دست مبتلا باشد باید بتواند قاشق را نگه دارد و آن را بالا بیاورد.

اهداف مداخلات کاردرمانی در این مثال می‌تواند بر روی افزایش تعادل تنه، ایجاد یا تقویت حرکات دست مثل باز و بسته کردن انگشتان و … باشد. همچنین کاردرمانگر می تواند از رویکرد‌های جبرانی برای افزایش عملکرد استفاده کند. برای مثال قاشقی طراحی کند که گرفتن آن برای بیمار راحت‌تر باشد.

کاردرمانی سطح سه در سکته مغزی CVA

 زمانی که حداکثر استقلال در فعالیت‌های روزمره زندگی به دست آید مداخلات کاردرمانی می‌تواند در فعالیت‌های پیچیده‌تر روزمره زندگی مانند رانندگی، آشپزی کردن، نوشتن و … انجام شود. مداخلات کاردرمانی در این سطح می‌تواند به بیمار برای بازگشت مجدد به شغل خود کمک کند. برای مثال شغل فردی که دچار سکته مغزی شده راننده تاکسی است.

کاردرمانگر با آنالیز این شغل و درنظر گرفتن توانایی‌ها و ناتوانی‌های فرد می‌تواند او را برای بازگشت به شغل آماده کند. در این مثال اهداف کاردرمانگر می‌تواند شامل افزایش قدرت دست برای گرفتن و عوض کردن دنده، افزایش دامنه حرکتی شانه برای چرخاندن فرمان، تنظیم وضعیت صندلی با توجه به مشکلات بیمار و … باشد. 

یکی از اهداف دیگر در این سطح آماده‌سازی فرد برای بازگشت به اجتماع می‌باشد. متاسفانه به علت اثرات جانبی ناشی از سکته مغزی در برخی از این بیماران شانس بازگشت به اجتماع پایین است چرا که بسیاری از این افراد حتی در صورت بهبودی نسبی، به علت ترس از طرد شدن از طرف جامعه تمایل زیادی به بازگشت به اجتماع از خود نشان نمی‌دهد و همین مورد می تواند منجر به پیدایش اختلالات روحی روانی ثانویه گردد. لذا مداخلات درمانی در این حیطه بسیار حائز اهمیت است.

تکنیک‌های کاردرمانی در سکته مغزی شامل چه مواردی است؟

خلاصه‌ای از رویکرد‌ها و تکنیک‌هایی که کاردرمانگران برای بیماران مبتلا به سکته مغزی استفاده می‌کنند به شرح زیر است:

1. رویکرد‌های تطابقی و جبرانی: در رویکرد تطابقی در محیط زندگی فرد تغییراتی اعمال می‌شود که با شرایط فرد مطابقت داشته باشد. برای مثال بهتر است در محیط زندگی فردی که از ویلچر استفاده می‌کند، سطوح ناصاف مانند پله استفاده نشده باشد. در رویکرد جبرانی به فرد مبتلا به سکته مغزی روش‌هایی آموزش داده شود که بتواند فعالیت‌ها را با روش‌های جبرانی جدید انجام دهد‌.

مثلا برای پوشیدن لباس روشی به فرد آموزش داده می‌شود که با کمک یک دست بتواند لباسش را بپوشد ، یا با استفاده از وسیله‌ای به نام ریچر بتواند جورابش را بالا بکشد.

2. مداخلات مربوط به اختلالات بینایی: برای مثال غفلت یک سویه یکی از اختلالاتی هست که ممکن است پس از سکته مغزی به وجود بیاید. کاردرمانگر می تواند به درمان این اختلال با تشویق افراد برای جلب عمدی توجه خود به سمت آسیب دیده کمک کند.

3. آینه درمانی: سکته مغزی یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها در جهان امروز است. شواهد نشان می‌دهد زندگی بیماران مبتلا به سکته مغزی پایدار در مقایسه با افراد سالم از کیفیت پایین‌تری برخوردار است. در این مطلب سعی شد که تمام مطالبی که درباره سکته مغزی باید بدانید، شرح داده شود. با توجه به ماهیت طولانی مدت مشکلات ناشی از سکته مغزی، توانبخشی سکته مغزی یکی از حوزه‌های مهم در کاردرمانی به شمار می‌رود.

4. استفاده از تکنیک‌های درمانی برانستروم، بوبت، CIMT و …

5. مداخلات روان‌درمانی

6. مداخلات شناختی و ادراکی