بیماری ام اس چیست؟ | نقش کاردرمانی در درمان بیماری ام اس

بیماری ام اس (MS) یک بیماری خود ایمنی است که سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به بیان ساده، بیماری خود ایمنی به این معناست که اختلالی در سیستم ایمنی به وجود می‌آید و به اشتباه به بخش‌های سالم بدن (در این مورد، مغز یا نخاع) حمله می‌کند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن به لایه‌ای به نام غلاف میلین که اعصاب را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند، حمله می‌کند.

این حمله باعث التهاب شده که در نهایت می‌تواند باعث آسیب دائمی اعصاب سیستم عصبی مغز و نخاع شود. بیماری ام اس تا حدودی غیرقابل پیش‌بینی است و هر بیمار را به طور متفاوتی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برخی از افراد ممکن است به طور خفیف تحت‌تأثیر قرار گیرند، در حالی که برخی دیگر ممکن است توانایی خود را در نوشتن، صحبت کردن یا حتی راه رفتن از دست بدهند.

علت به وجود آمدن بیماری ام اس چیست؟

اینکه دقیقا چه چیزی باعث می‌شود سیستم ایمنی به این روش عمل کند، مشخص نیست اما به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مسئول این امر ‌باشند. در ادامه به بررسی عواملی می‌پردازیم که ممکن است با خطر ابتلا به این بیماری مرتبط باشند.

• سن: این بیماری ممکن است در هر سنی دیده شود اما به طور معمول شروع آن بین 20 تا 40 سالگی است.
• جنسیت: احتمال ابتلا به بیماری ام اس در زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان است. اما در زنان پیش‌آگهی بهتری دارد. به این معنا که احتمال تشدید بیماری در زنان پایین‌تر است.
• نژاد: افراد سفید پوست، به ویژه در مناطق اروپای شمالی، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به بیماری ام اس هستند. افراد آسیایی، آفریقایی یا بومی آمریکایی در معرض خطر کمتری هستند.
• سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده مبتلا به ام اس باشد، احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر است. تحقیقات نشان داده احتمال ابتلا در افراد دوقلو که یکی از آن‌ها مبتلا به بیماری ام اس است تا 25 درصد افزایش می‌یابد.
• سابقه برخی عفونت‌های خاص: انواعی از ویروس‌ها با بیماری ام اس مرتبط شناخته شده‌اند. همچنین بسیاری از حملات مربوط به این بیماری ممکن است پس از ابتلا به بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی، آنفلوانزا و... رخ دهند.
• ویتامین D: داشتن سطوح پایین ویتامین D و قرار گرفتن کم در معرض نور خورشید می‌توانند با افزایش احتمال ابتلا به بیماری ام اس مرتبط باشند.

ژنتیک و احتمال ابتلا به بیماری ام اس؛ آیا ام اس یک بیماری ارثی است؟

 اینکه آیا ژنتیک در احتمال ابتلا به بیماری ام اس نقش دارد یا خیر، می‌تواند در نحوه پیشگیری و درمان این بیماری نقش کلیدی داشته باشد. امروزه ژن‌هایی شناسایی شده‌اند که احتمال دارد در افزایش خطر ابتلا به بیماری MS نقش داشته باشند. ام اس یک بیماری ارثی نیست، اما افراد می‌توانند خطر ژنتیکی این عارضه را به ارث ببرند.

به بیان دیگر اگر یکی از اعضای خانواده دچار بیماری ام اس باشد به این معنا نیست که بقیه افراد خانواده نیز صد در صد دچار این عارضه خواهند شد؛ اما احتمال افزایش خطر این بیماری در افراد خانواده به خصوص دوقلوهای همسان بیشتر از سایر افراد است.

با این حال اگر در اطرافیان شما فردی دچار بیماری ام اس است، جای نگرانی نیست؛ چرا که ژنتیک به تنهایی عامل تعیین کننده نیست و باید عوامل محرک دیگری در محیط وجود داشته باشند، تا به بیماری ام اس مبتلا شوید.

نقش عوامل محیطی در ابتلا به بیماری ام اس

به نظر می‌رسد برخی عوامل محیطی از جمله سیگار کشیدن، چاقی، منطقه جغرافیایی و... در ابتلا به بیماری ام اس نقش داشته باشند. با این حال هیچ عامل خطر قطعی برای بیماری ام اس شناخته نشده است و تصور می‌شود ترکیبی از عوامل گوناگون در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند. در ادامه به بررسی عوامل محیطی شناخته شده، مرتبط با بیماری ام اس می‌پردازیم. علل ذکر شده نشان می‌دهند که قرار گرفتن در معرض برخی از عوامل محیطی قبل از بلوغ ممکن است فرد را مستعد ابتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس کند.

شیوع بیشتر بیماری ام اس در برخی مناطق جغرافیایی

احتمال شیوع بیماری ام اس در نواحی دورتر از خط استوا از جمله اروپای شمالی بیشتر از مناطق آسیا و آفریقا است. یکی از دلایل شیوع بیشتر ام اس در این نواحی، کمبود نور خورشید در مناطق دور از خط استوا است که منجر به سطوح پایین ویتامین D می‌شود که به نظر می‌رسد در بیماری ام اس نقش داشته باشد.

افرادی که در نزدیکی خط استوا زندگی می‌کنند، در طول سال در معرض نور خورشید بیشتری قرار دارند. همچنین طبق تحقیقات صورت گرفته، افزایش احتمال بیماری ام اس در افرادی که قبل از 15 سالگی به این مناطق جغرافیایی مهاجرت می‌کنند نیز وجود دارد.

کمبود ویتامین D و ابتلا به بیماری MS

شواهد نشان می‌دهد که کمبود ویتامین D عامل خطر مهمی برای بیماری ام اس محسوب می‌شود. ویتامین D باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده و در پیشگیری از بیماری‌های گوناگونی از جمله بیماری ام اس موثر است. نور خورشید یک منبع طبیعی دریافت ویتامین D است. همانطور که در علل جغرافیایی بیماری ام اس توضیح داده شد، این عارضه در کشورهای دور از خط استوا شایع‌تر است که یکی از علل آن کمبود نور خورشید می‌تواند باشد.

تاثیر چاقی در ابتلا به بیماری ام اس

اضافه وزن و چاقی از دیگر عوامل محیطی شناخته شده است که ممکن است با احتمال ابتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس مرتبط باشد. همچنین احتمال بدتر بودن حملات بیماری و ابتلا به نوع شدیدتر بیماری ام اس در افرادی که دچار چاقی هستند بیشتر است. حفظ تناسب اندام و وزن مناسب به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی می‌تواند در پیشگیری و کاهش شدت بیماری ms موثر واقع شود.

سیگار کشیدن و ام اس

سیگار کشیدن یکی از عوامل محیطی به شمار رفته که نقش مهمی در ابتلا به بیماری ام اس دارد. احتمال ابتلا به بیماری ام اس در کسانی که سیگار می‌کشند حدود دو برابر بیشتر از سایر افراد است. به نظر می‌رسد ترک سیگار می‌تواند در پیشگیری از این عارضه نقش داشته باشد. همچنین طبق مطالعات صورت گرفته، ترک سیگار می‌تواند در کاهش شدت و کند شدن سرعت پیشرفت بیماری ام اس نیز موثر باشد.

نقش عوامل عفونی در بیماری ام اس

بیماری ام اس یک بیماری عفونی محسوب نشده و مستقیما توسط میکروب‌هایی که وارد بدن می‌شوند ایجاد نمی‌شود. با این حال ابتلا به یک عامل عفونی مانند ویروس‌ و باکتری‌، ممکن است احتمال وقوع بیماری ام اس را افزایش دهد. ویروس‌ها و باکتری‌های زیادی برای تعیین اینکه آیا در ایجاد بیماری دخیل هستند یا خیر، بررسی شده‌اند.

شواهد حاکی از آن است که برخی ویروس‌ها مانند ویروس اپشتین بار (EBV) که عامل بیماری مونونوکلئوز است، می‌تواند خطر وقوع بیماری ام اس را افزایش دهد.

سایر علل مرتبط با بیماری ام اس؛ بیماری ام اس در چه افرادی شایع‌تر است؟

اگرچه علت این امر مشخص نیست، اما بیماری ام اس با توجه به عوامل خاصی از جمله سن و جنسیت در برخی افراد شایع‌تر است. این بیماری ممکن است در هر سنی دیده شود اما به طور معمول شروع آن بین 20 تا 40 سالگی است و احتمال ابتلا به این بیماری در کودکی بسیار پایین است. احتمال ابتلا به بیماری ام اس در زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان است.

اگرچه به نظر می‌رسد شدت این بیماری در مردانی که به بیماری ام اس دچار می‌شوند، بیشتر از زنان است. همچنین طبق تحقیقات صورت گرفته، در صورت داشتن سایر اختلالات خودایمنی مانند بیماری تیروئید، کم خونی خطرناک، دیابت نوع 1، بیماری التهابی روده، خطر ابتلا به ام اس کمی افزایش می‌یابد.

علائم بیماری ام اس؛ علائم اولیه و نشانه‌های معمول در ام اس

ام اس علائم و نشانه‌های مختلفی را ایجاد می‌کند. شدت علائم بستگی به این دارد که اعصاب چقدر آسیب دیده‌اند و کدام اعصاب هدف بیماری قرار گرفته‌اند. علائم و نشانه‌های بیماری ام اس ممکن است از فردی به فرد دیگر و در طول دوره بیماری بسیار متفاوت باشد. این علائم معمولا با افزایش دمای بدن و گرما به طور موقت، شدید‌تر می‌شوند.

• علائم ام اس در چشم

  • یکی از علائم بیماری ام اس در چشم از دست دادن جزئی یا کامل بینایی است، که معمولا در یک چشم رخ می‌دهد.
  • دو‌بینی از دیگر علائم درگیری عصب بینایی به شمار می‌رود.
  • تاری دید نیز از دیگر علائم ام اس در چشم است.

•  علائم و نشانه‌های حرکتی ام اس

  • بی‌حسی یا ضعف در یک یا چند اندام که معمولا در یک طرف بدن رخ می‌دهد.
  • احساس شوک الکتریکی که با حرکات خاص گردن، به ویژه خم شدن گردن به جلو رخ می‌دهد که به آن نشانه لرمیت نیز می‌گویند.
  • لرزش و ناهماهنگی در حرکات از علائم دیگر ام اس هستند.
  • اختلال در راه رفتن و مشکلات حفظ تعادل نیز ممکن است رخ دهد.

• دیگر علائم بیماری ام اس

  • اختلال در گفتار و صحبت کردن که ممکن به صورت لکنت زبان باشد.
  • احساس خستگی یکی از شایع‌ترین علائم بیماری ام اس است که نقش به سزایی بر عملکرد و توانایی‌های فرد می‌گذارد. بیماران مبتلا به ام اس باید از فعالیت‌هایی که منجر به خستگی زیاد می‌شود پرهیز کنند.
  • احساس سرگیجه از دیگر علائم ام اس است.
  • اختلال در عملکرد روده و مثانه که منجر به بروز مشکلاتی در دفع ادرار و مدفوع می‌شود.

عمر بیماران ام اس چقدر است؟ آیا عمر طبیعی با ام اس امکان‌پذیر است؟

اگرچه در بیماری ام اس ناتوانی‌ شدید در دراز مدت به طور اکید علت مرگ نیست، اما بیماران مبتلا به ام اس نسبت به جمعیت عمومی احتمال مرگ و میر بالاتری دارند. به طور کلی میانگین امید به زندگی برای افراد مبتلا به ام اس حدود 5 تا 10 سال کمتر از حد متوسط است و به نظر می‌رسد که این فاصله با توجه به پیشرفت علم پزشکی در حال کمتر شدن است.

بیماران مبتلا به ام اس به طور متوسط 25 تا 35 سال پس از تشخیص اولیه ام اس زندگی می‌کنند. عوامل متعددی در پیش آگهی بد نقش دارند. منظور از پیش‌‌آگهی بد، احتمال بدتر بودن شدت بیماری و کاهش طول عمر بیماران ام اس است. در ادامه از جمله عواملی که نشان دهنده پیش‌آگهی بد هستند، شرح داده شده است:

• جنسیت مرد

اگرچه احتمال ابتلا به این بیماری در زنان بیشتر از مردان است اما شدت بیماری و کاهش طول عمر در اثر بیماری برای مردان به طور معمول بدتر است.

• سن شروع

معمولا پیش‌بینی وضعیت بیماری برای بیمارانی که علائم قبل از سن 40 سالگی شروع شده‌اند نسبت به کسانی که شروع علائمشان پس از 40 سالگی بوده است، بهتر است.

• بهبودی ناقص پس از اولین حمله

پیش‌بینی شدت بیماری برای کسانی که بهبودی ناقص از اولین حمله ام اس داشته‌اند نسبت به بیمارانی که بهبودی سریع و کامل از اولین حمله داشته‌اند، وخیم‌تر محسوب می‌شود. 

• فاصله زمانی کوتاه‌تر بین حمله اولیه و اولین عود

 فاصله زمانی کوتاه بین اولین حمله و اولین عود بیماری و همچنین افزایش ناتوانی قابل توجه بین 2 تا 5 سال پس از شروع بیماری از دیگر عوامل بد بودن پیش‌آگهی و افزایش احتمال کاهش طول عمر می‌باشند.

• محل درگیری اولیه

معمولا پیش‌بینی شدت بیماری برای بیمارانی که درگیری اولیه از مخچه شروع شده بدتر است. در حالی که اگر شروع علائم با درگیری خفیف عصب بینایی باشد، احتمال خفیف بودن شدت بیماری بیشتر است.

آیا ام اس باعث مرگ می‌شود؟ آیا ام اس مرگ زودرس دارد؟

در حالی که ام اس به طور معمول یک بیماری کشنده محسوب نمی‌شود، برخی از علائم مرتبط با بیماری ممکن است تهدید کننده زندگی باشند. علل شایع مرگ اغلب به دلیل عوارض ثانویه بیماری ام اس می‌باشند که در ادامه به بررسی تعدادی از این موارد می‌پردازیم:

• علت مرگ بیماران ام اس می‌تواند مرتبط با علل شایع مرگ در جمعیت غیر مبتلا به ام اس باشد. مانند بیماری های قلبی عروقی، سرطان و ...
• ایجاد عفونت‌های شدید تنفسی و اختلالات بلع، که ممکن است فرد را مستعد ذات‌الریه و آسپیراسیون یا خفگی کند.
• بی‌حرکتی که باعث زخم بستر مزمن می‌شود و در نهایت به علت بی‌حرکتی طولانی مدت منجر به اختلال در سیستم گردش خون شود.
• یکی دیگر از علل مرگ، خودکشی است که احتمال آن در بین بیماران مبتلا به ام اس بیشتر از جمعیت عادی است.

درمان بیماری ام اس چگونه است؟ آیا ام اس درمان قطعی دارد؟

در حال حاضر درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد، با این حال تعدادی از روش‌های درمانی می‌توانند به کنترل این بیماری و کاهش علائم کمک کنند. ام اس می‌تواند یک بیماری چالش برانگیز برای زندگی باشد، اما درمان‌های جدید در 20 سال گذشته به طور قابل توجهی کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری را بهبود بخشیده است. رویکرد درمانی مورد نیاز به علائم و مشکلاتی که به وجود آمده بستگی دارد و ممکن است شامل ترکیبی از رویکرد‌های درمانی مانند دارو‌درمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی و ... باشد.

آیا درمان بیماری ام اس با علت ایجاد آن می‌تواند مرتبط باشد؟

بیماری ام اس با توجه به شدت و نوع آن می‌تواند تاثیر متفاوتی در عملکرد شناختی و ناتوانی جسمی به دنبال داشته باشد. همانطور که پیش‌تر توضیح داده شد عوامل محیطی در ابتلا به این بیماری و شدت آن در بیماران ام اس نقش دارد. به همین سبب تغییر برخی عوامل محیطی از جمله مصرف مکمل‌های ویتامین D، حفظ وزن مناسب، ترک سیگار و... می‌تواند در کاهش شدت بیماری و کند شدن سیر پیشرفت آن موثر واقع شود.

کاردرمانی در بیماری ام اس چگونه است؟

اگرچه درمان قطعی برای بیماری ام اس (MS) وجود ندارد، اما کاردرمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا علائم بیماری را کنترل کند، فعالیت‌های روزانه را انجام دهد و تا حد امکان استقلال خود را حفظ کند. کاردرمانگران به افراد کمک می کنند با وجود ناتوانی یا بیماری، بهتر زندگی کنند. آنها این کار را با بهبود مهارت‌های مورد نیاز برای انجام وظایف روزمره یا یافتن راه‌های جایگزین برای انجام آنها انجام می‌دهند.

کاردرمانی با فیزیوتراپی متفاوت است زیرا در حالی که فیزیوتراپی بر قدرت کلی، دامنه حرکتی مفاصل، هماهنگی و مهارت های حرکتی تمرکز دارد، کاردرمانی به انجام فعالیت های روزمره با استقلال بیشتر تمرکز دارد. در نتیجه، برنامه درمانی هر فرد بسته به سبک زندگی و پیشرفت ام اس، اهداف متفاوتی را اولویت قرار می‌دهد.

در ادامه به بررسی رابطه کاردرمانی با ام اس و خدمات کاردرمانی برای بیماران ام اس می‌پردازیم:

1. کاردرمانی بیماران ام اس می‌تواند به بیمار در انجام فعالیت‌های معمول روزانه، مانند دوش گرفتن، آشپزی و لباس پوشیدن کمک کند. برای فرد مبتلا به ام اس حتی فعالیت‌های معمولی نیز می‌تواند چالش برانگیز باشد. یک کاردرمانگر می‌تواند ابزارهایی را که برای انجام وظایف روزانه به‌طور مؤثرتر، نیاز هست را برای بیمار فراهم کند.
2. ارزیابی خانه و محیط کار برای شناسایی خطرات احتمالی و ایجاد یک محیط کاربردی‌تر که متناسب با نیازهای فرد مبتلا به ام اس باشد، از دیگر وظایف کاردرمانگر محسوب می‌شود.
3. توصیه تجهیزات ویژه یا وسایل کمکی برای استفاده در خانه یا محل کار و آموزش نحوه استفاده از آن‌ها از دیگر وظایف کاردرمانگر است. فناوری و ابزارهای تطبیقی یا کمکی مختلفی برای ارتقای استقلال وجود دارد. کاردرمانگر می‌تواند مناسب‌ترین وسایل کمکی را متناسب با نیاز‌های بیمار، توصیه کند. نمونه‌هایی از وسایل کمکی که می توانند به افراد مبتلا به ام اس کمک کنند عبارتند از:

• • ویلچر، عصا و واکر
  • تجهیزات مختلف حمام، برای جلوگیری از سقوط
  • ظروف وزن دار برای مقابله با لرزش
  • ابزار "ریچر" برای برداشتن وسایل از روی زمین و پوشیدن جوراب
  • وسایل کمکی خواندن و نوشتن، مانند دستگیره‌های مداد
  • کمک‌های بصری، مانند ابزار بزرگنما و نرم‌افزار صفحه‌خوان کامپیوتر

4. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای افراد مبتلا به ام اس صرفه‌جویی در انرژی است. در صورت ابتلا به ام اس، فعالیت فیزیکی یا خستگی جسمانی می‌تواند ناتوان کننده باشد. این امر می‌تواند منجر به تشدید عود بیماری شود. کاردرمانگران می‌توانند به افراد مبتلا به ام اس کمک کنند تا یاد بگیرند از انرژی و توانایی‌های خود به بهترین روش استفاده کنند. 

5. بسیاری از افراد مبتلا به ام اس قدرت یا هماهنگی اعضای بدن را از دست می‌دهند. این امر می‌تواند حتی ساده‌ترین کارها، مانند بستن دکمه‌های پیراهن را نیز بسیار دشوار کند. یک کاردرمانگر می تواند تمریناتی را برای بهبود قدرت و دامنه حرکتی به بیمار آموزش دهد.

6. در صورت پیشرفت بیماری، بیمار مبتلا به ام اس ممکن است توانایی حرکت اعضای بدن را از دست بدهد و ساعت‌های طولانی در یکی وضعیت قرار گیرد. یکی از وظایف کاردرمانگر آموزش وضعیت‌دهی یا پوزیشنینگ صحیح به مراقبین بیمار است تا از ایجاد مشکلاتی مانند زخم بستر، کوتاهی عضلات و ... جلوگیری شود.

7. بسیاری از افراد مبتلا به ام اس با بی‌اختیاری دست و پنجه نرم می‌کنند. تمرینات تقویت عضلات کف لگن، که با عنوان تمرینات kegel نیز شناخته می‌شوند، در راستای برنامه کاردرمانی متناسب با نیاز بیمار می‌تواند قرار گیرد. آموزش این تمرینات برای کنترل ادرار و مدفوع، علائم بی‌اختیاری را بهبود می‌بخشند.

بیماری ام اس یکی از شایع‌ترین علل ناتوانی در بزرگسالان جوان است. ام اس یک بیماری مادام العمر است که در برخی موارد ممکن است باعث ناتوانی جدی شود، اگرچه می‌تواند خفیف نیز باشد. در این مقاله سعی شد به سوال ام اس چیست پاسخ داده شده و هر آنچه که لازم است درباره بیماری ام اس بدانید شرح داده شود. خوشبختانه با توسعه علم پزشکی و همچنین بهره‌گیری از خدمات توانبخشی مانند گفتار‌درمانی، کاردرمانی و ... کیفیت زندگی و همچنین امید به زندگی در این بیماران افزایش قابل توجهی داشته است.