سکته مغزی جز رایجترین بیماریها در جوامع بشری است. متاسفانه در یک سوم از افرادی که دچار سکته مغزی میشوند، مشکلات بینایی نیز بروز میکند. وضع بدین صورت است که قسمتی از مغز که دچار سکته مغزی شده، در پردازش یا انتقال پیام بینایی نقش داشته است، بنابراین پیام بینایی به درستی مخابره نمیشود و دید بیمار تار و یا کاملا از بین میرود. اما این پایان کار نیست. چشم پزشکان میتوانند شما را در این زمینه یاری کنند و همچنین کاردرمانگران با مداخلات خود، شرایط را تا حد زیادی برای این افراد بهبود میبخشند. در ادامه بیشتر در مورد مشکلات بینایی بعد از سکته مغزی صحبت خواهیم کرد.
مشکلات بینایی بعد از سکته مغزی
برای اینکه بتوانیم اشیا را در دور و نزدیک به خوبی ببینیم، نیازمند سلامت کامل چشم هستیم. هر کدام از چشمانمان دارای نورونهایی است که اطلاعات بینایی را به لوب پس سری منتقل میکند. به بیان سادهتر، قسمت پشتی مغز مسئول پردازش اطلاعات بینایی در انسان است. اصولا سکته مغزی در یک نیمه از کره مغز اتفاق میافتد. بنابراین انتظار میرود که با وقوع سکته مغزی در نیمکره چپ، بینایی در چشم راست از بین برود. اما وضع بدین شکل نیست. هر چشم انسان آکسونهایی دارد که اطلاعات بینایی را هم به نمیکره راست و هم به نیمکره چپ منتقل میکند.
بنابراین سکته مغزی، مشکلات بینایی را در هر دو چشم پدید میآورد. توضیح اینکه چرا این اتفاق میافتد بسیار پیچیده است، اما با بروز سکته مغزی در نیمکره راست مغز، میدان بینایی سمت چپ در هر دو چشم مختل میشود. افرادی که بعد از سکته مغزی با مشکلات بینایی روبهرو میشوند، میتوانند از خدمات توانبخشی و کاردرمانی استفاده کنند. کاردرمانگران مداخلات فراوانی برای این افراد دارند که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.
انواع مشکلات بینایی در سکته مغزی
همانگونه که سیستم بینایی در درون مغز انسان پیچیده است، درک اینکه کدام چشم کدام قسمت از میدان بینایی را میبیند نیز اندکی مشکل است. در انواع مختلف سکته مغزی از نظر محل وقوع (اینکه کدام قسمت از مغز درگیر شده است)، اشکال خاصی از ناتوانی در بینایی در این بیماران پدید میآید. شناخت انواع مختلف از دست رفتن بینایی در روند توانبخشی ضروری است. در ادامه با انواع مختلف این عارضه آشنا خواهید شد.
از دست دادن میدان بینایی
میدان بینایی به کل ناحیهای اطلاق میشود که شما با دو چشم خود میتوانید ببینید. Homonymous hemianopia شرایطی است که نیمی از میدان بینایی در هر چشم دچار اختلال میشود. شاید فرد تصور کند که یک چشم او نمی بیند، اما در حقیقت هر دو چشم وی دچار مشکل است. این بیماران، افراد را به گونهای میبینند که انگار صورت آنها نصف است. Quadrantanopia از دست دادن یک چهارم بالایی یا پایینی میدان بینایی است.
مشاوره رایگان خدمات هوم ویزیت
کاردرمانی بهترین شیوه برای درمان دردهای فیزیکی و جسمانی است. کاردرمانگران در کاردرمانی دات اینفو مطابق با نیاز هر بیمار، بهترین برنامه درمانی را ارائه میکنند. چنانچه خود و یا نزدیکانتان به خدمات هوم ویزیت نیاز دارید، برای دریافت مشاوره رایگان با شماره زیر تماس بگیرید.
از دست دادن کنترل حرکات چشم
حرکت هر چشم توسط اعصاب مختلفی کنترل میشود. اگر در سکته مغزی این اعصاب آسیب ببینند، فرد دیگر نمیتواند چشم خود را در جهت خاصی حرکت دهد و امکان دارد که چشم در جهت خاصی منحرف (Strabismus) و یا دچار دوبینی شود. یکی دیگر از مشکلاتی که میتواند پدید بیاید، متاثر شدن عصبی است که به پلک بالایی عصب میدهد. اگر این عصب درگیر شود پلک بیمار میافتد (Ptosis). در این شرایط اگر چه چشم بیمار سالم است، اما پلک اجازه دیدن به فرد نمیدهد. در این صورت یک عمل ساده توسط چشم پزشک مشکلا را حل میکند.
نیستاگموس (Nystagmus)
حرکات متناوب و دائمی کره چشم به سمت چپ و راست، بالا و پایین و گاهی نیز دورانی، نیستاگموس نام دارد. متاسفانه تا به امروز درمان خاصی برای این شرایط وجود ندارد. نیستاگموس در افرادی که دچار ام اس هستند نیز دیده میشود. دلیل این عارضه به آسیب دیدن بخشی از مغز مربوط میشود.
خشکی چشم
خشکی چشم زمانی بروز میکند که اشک به مقدار کافی تولید نشود. رگها و نورونهایی در بدن وجود دارد که مسئول تولید اشک هستند. اگر این رگها و نورونها در سکته مغزی آسیب ببینند، بیمار به خشکی چشم دچار میشود.
غفلت بینایی یا آگنوزیا (Agnosia)
افرادی که دچار غفلت بینایی میشوند، بینایی در سمتی از نمیکره مغز که سکته مغزی رخ داده است را از دست میدهند. افرادی که دچار این عارضه میشوند، نمیتوانند اشیا و صورتهای آشنا را به خوبی درک کنند. اگر چه در این عارضه چشم سالم است، اما مشکل به بخشی از مغز مربوط میشود که مسئول پردازش اطلاعات بینایی است.
نقش کاردرمانی در مشکلات بینایی بعد از سکته مغزی
کاردرمانی یکی از مهمترین درمانهای توانبخشی برای مشکلات بینایی بعد از سکته مغزی است. بعضی از انواع مشکلات بینایی که پیشتر بیان شد، درمان خاصی ندارند. اما بعضی از آنها نیز درمان میشوند. کاردرمانی اقدامات مختلفی را برای این افراد انجام میدهد. اگر دید بیمار به هر دلیلی تار گشت، یکی از وظایف کاردرمانگر تطبیق وسایل چه در محیط خانه و چه در محیط کار است. کاردرمانگران طبق اصولی که فرا گرفتهاند، جوری اشیا را در محیط قرار میدهند که متناسب با نیاز فرد باشد.
همچنین حسی در بدن انسان به نام حس عمقی وجود دارد. کاردرمانگر با تقویت حس عمقی، تا حد زیادی مشکلات بینایی را کم رنگ میکند و فرد میتواند به کمک حس عمقی محیط اطراف خود را بهتر از قبل درک کند. همچنین کاردمانگران کمک میکنند تا فرد بتواند راه برود و مشکلات حرکتی به وجود آمده را نیز با تمرینات کاردرمانی مرتفع میسازند. همچنین امکان دارد که کاردرمانگر شما را به یک بینایی سنج ارجاع دهد. بینایی سنج یا اپتومتریست با تمرینات ویژن تراپی میتواند در روند توانبخشی کمک کننده باشد.
سکته مغزی و توانایی دیدن مجدد
هر چند سکته مغزی به انواع مختلفی میتواند بینایی افراد را تحت تاثیر قرار دهد، اما به کمک درمان توانبخشی میتوان این محدودیت را به حداقل رساند. مشکلات بینایی که در یک سوم از افراد مبتلا به سکته مغزی دیده میشود، توسط کاردرمانگران، چشم پزشکان و بینایی سنجها میتواند درمان و توانبخشی شود. بنابراین در صورت ابتلا به این عارضه به شما توصیه میکنیم که با کاردرمانگر خود در ارتباط باشید. در صورت دریافت خدمات توانبخشی، با شانس بیشتری بینایی خود را به دست خواهید آورد و در انجام فعالیتهای روزمره خود مستقل خواهید شد.
چند تمرین چشم برای برگشت دامنه دید در افراد سکته مغزی
مشکل بینایی در سکته مغزی یکی از عوارض شایع این بیماری است که میتواند بهصورت تاری دید، دوبینی، انحراف چشم یا از دست دادن بخشی از میدان دید بروز پیدا کند. این مشکلات به دلیل آسیب مغزی ایجاد میشوند و گاهی بدون درمان مناسب میتوانند کیفیت زندگی فرد را کاهش دهند.
خبر خوب این است که با انجام تمرینهای تخصصی بینایی درمانی میتوان تا حد زیادی دامنه دید را بازیابی و حتی از درمان نابینایی بعد از سکته مغزی حمایت کرد. در ادامه چند تمرین موثر برای بهبود عملکرد چشم معرفی میشود.
۱. تمرین ردیابی چشمی برای درمان تاری دید بعد از سکته مغزی
یکی از موثرترین تمرینها برای درمان تاری دید بعد از سکته مغزی، تمرین ردیابی یا تعقیب چشمی است. در این تمرین فرد باید یک جسم متحرک مانند خودکار یا انگشت را با چشمان خود دنبال کند، بدون اینکه سر حرکت کند. این تمرین به بهبود هماهنگی مغز و چشم و کنترل حرکات عضلات چشمی کمک میکند. در جلسات کاردرمانی، درمانگر معمولاً شدت و زاویهی حرکات را بهتدریج افزایش میدهد تا عملکرد دید تقویت شود. تکرار این تمرین چند بار در روز باعث کاهش دوبینی و افزایش تمرکز بینایی خواهد شد.
۲. تمرین بازآموزی میدان دید برای بهبود مشکل بینایی در سکته مغزی
در برخی بیماران، بخشهایی از میدان دید (بهویژه در سمت آسیب مغز) از بین میرود. در این حالت، تمرین بازآموزی میدان دید یا Visual Scanning Training کاربرد دارد. در این تمرین فرد یاد میگیرد با حرکات سیستماتیک چشم و سر، محیط اطراف را مجدداً اسکن کند تا مغز مسیرهای جدیدی برای دریافت اطلاعات بینایی ایجاد کند. کاردرمانگران با استفاده از برگههای تمرینی یا نرمافزارهای تخصصی، این روند را هدایت میکنند تا فرد بتواند محدوده از دسترفته دید خود را جبران کند.
۳. تمرین تمرکز متناوب برای درمان دوبینی در سکته مغزی
دوبینی یکی از شایعترین اختلالات بینایی بعد از سکته مغزی است که در اثر عدم هماهنگی عضلات چشمی رخ میدهد. تمرین تمرکز متناوب (Alternating Focus) به مغز کمک میکند تا مجدداً ارتباط بین دو چشم را تنظیم کند.
در این تمرین، بیمار روی دو نقطه در فاصلههای متفاوت تمرکز میکند (مثلاً یک جسم نزدیک و یک جسم دور) و سعی میکند بین آنها جابجا شود. تکرار این تمرین زیر نظر کاردرمانگر میتواند باعث کاهش انحراف چشم بعد از سکته مغزی و بازگشت تعادل بینایی شود.
۴. تمرین هماهنگی چشم و دست برای درمان بینایی بعد از سکته مغزی
بازتوانی حرکات چشم به تنهایی کافی نیست؛ مغز باید مجدداً هماهنگی بین چشم و دست را نیز یاد بگیرد. یکی از تمرینهای مؤثر این است که فرد با نگاه کردن به اهدافی که در جهات مختلف قرار دارند، به سمت آنها دست دراز کند. این تمرین به بهبود درک فضایی، افزایش دقت حرکتی و افزایش دامنه دید محیطی کمک میکند.
در کلینیکهای کاردرمانی از ابزارهایی مثل توپ، مخروط یا هدفهای رنگی برای تقویت این مهارت استفاده میشود.
۵. تمرین فیکساسیون و تمرکز برای درمان تاری و انحراف چشم بعد از سکته مغزی
در این تمرین بیمار باید روی یک نقطه خاص (مانند یک دایره یا تصویر روی دیوار) تمرکز کند و سعی کند دید خود را پایدار نگه دارد. این تمرین موجب تقویت عضلات چشم، بهبود تمرکز مغزی و کاهش تاری دید بعد از سکته مغزی میشود. انجام روزانه چند نوبت از این تمرین، بهویژه در ترکیب با فیزیوتراپی چشم، تاثیر چشمگیری در بازگشت دید دارد.
۶. تمرین حرکات جانبی چشم برای گسترش دامنه دید
افرادی که دچار کاهش میدان دید جانبی شدهاند، میتوانند با تمرین حرکات افقی چشم (چپ و راست) به بهبود وضعیت خود کمک کنند. این تمرین ساده اما بسیار مؤثر است و باعث افزایش توجه بصری به اطراف و کاهش خطر برخورد با اشیا هنگام راه رفتن میشود. درمانگران گاهی از چراغهای LED یا هدفهای متحرک برای جذابتر کردن تمرین استفاده میکنند.
چه زمانی به کاردرمانگر بینایی مراجعه کنیم؟
در صورتی که پس از سکته مغزی با علائمی مانند دوبینی، تاری دید، کاهش تمرکز، سردردهای بینایی یا انحراف چشم مواجه هستید، بهتر است هرچه سریعتر با کاردرمانگر متخصص بینایی مشورت کنید.
کاردرمانگر با ارزیابی دقیق، برنامه تمرینی اختصاصی برای درمان بینایی بعد از سکته مغزی طراحی میکند و روند بهبودی را مرحلهبهمرحله پایش میکند. ترکیب تمرینهای چشمی، تحریک مغزی و تمرینات شناختی میتواند بیشترین اثربخشی را در بازگشت دید داشته باشد.
نقش مغز در بهبود اختلالات بینایی بعد از سکته مغزی
مغز نقش اصلی را در پردازش تصاویر و هماهنگی بینایی دارد. وقتی سکته مغزی باعث آسیب به بخش بینایی مغز میشود، بازتوانی از طریق نورپلاستیسیته (neuroplasticity) انجام میشود؛ یعنی مغز بخشهای سالم خود را برای جبران ناحیه آسیبدیده فعال میکند. با تکرار تمرینهای منظم و هدفمند، این مسیرهای عصبی تقویت میشوند و فرد میتواند بخشی از دید ازدسترفته را بازیابد. به همین دلیل است که استمرار در تمرینها کلید موفقیت درمان است.
