اختلال نافرمانی مقابله‌ ای (ODD) چیست؟ | نشانه‌ها، علت و راهکارهای درمانی

اختلال نافرمانی مقابله‌ای نوعی اختلال رفتاری است که عمدتا پیش از نوجوانی و در سنین 6 تا 8 سالگی ظاهر می‌شود. این کودکان دارای رفتار‌های پرخاشگرانه و اختلالات خلقی و همچنین رفتار‌های تکانه‌ای در محیط خانه، مدرسه و سایر

اختلال نافرمانی مقابله‌ ای (ODD) چیست؟ | نشانه‌ها، علت و راهکارهای درمانی
اختلال نافرمانی مقابله‌ ای (ODD) چیست؟ | نشانه‌ها، علت و راهکارهای درمانی

اختلال نافرمانی مقابله‌ ای (ODD) یا Oppositional Defiant Disorder نوعی اختلال رفتاری است که شامل الگوی تکرار شونده‌ای از نافرمانی مقابله‌ای، خشم، تحریک پذیری، مشاجره و انتقام جویی است. این مشکلات رفتاری و عاطفی باعث خلق مشکلات جدی در زندگی خانوادگی، اجتماعی، مدرسه و محل کار در این افراد می‌شود. شما به عنوان والد کودک نیاز نیست به تنهایی اقدام به درمان و مقابله با این رفتارِ کودک خود کنید. با مراجعه به متخصصین سلامتِ روان و رشد کودک، مهارت‌های تربیتی و تعاملی و مدیریتی لازم را در ارتباط با کودک خود، می‌آموزید.

انواع اختلال نافرمانی مقابله‌ ای (ODD)

دو نوع اختلال نافرمانی از نظر سنِ ابتلا، در کودکان وجود دارد که بطور خلاصه به آن اشاره می‌کنیم:

  1. Childhood-onest ODD: این نوع اختلال نافرمانی مقابله‌ای از سنین پایین در کودکان شکل می‌گیرد که والدین به محض دیدن نشانه‌های آن سریعا جهت درمان باید اقدام کنند. عدم مداخله در این سن، منجر به پیشرفت این اختلال و بروز مشکلات جدی تری می‌شود.
  2. Adolescent-onest ODD: این نوع اختلال بطور ناگهانی در سن نوجوانی و در دوران راهنمایی و دبیرستان شروع می‌شود که باعث بروز درگیری‌هایی در خانه و مدرسه و مشکلات ارتباطی می‌شود.

انواع اختلال نافرمانی مقابله‌ ای (ODD)

علائم اختلال نافرمانی مقابله ای

کودکان و نوجوانان مبتلا  به اختلال نافرمانی مقابله‌ای رفتار‌هایی را از خود نشان می‌دهند که برای خانواده و معلمان چالش برانگیز است. هر چند کودکِ در حال رشد ممکن است برخی از این نشانه‌ها را داشته باشد اما بر اساس DSM-5 به مدت حداقل شش ماه باید 4 مورد از علائم زیر در رفتار کودکتان مشاهده شود؛ همچنین منجر به تاثیر منفی بر عملکرد اجتماعی، تحصیلی و کاری  شود. این رفتار‌ها باعث بروز مشکلات ارتباطی و اجتماعی با هم سالان خود و بزرگسالان می‌شود. در ادامه چند مورد از رفتار‌های رایج کودکان ODD را بیان می‌کنیم.

  • درگیری زیاد با هم سالان خود
  • کج خلقی‌های مکرر
  • دروغ گویی
  • بدخلقی و عصبانیت بدون دلیل
  • تحریک پذیری بالا
  • عدم رعایت مسائل حقوقی
  • کینه توزی و دشمنی
  • و...

علائم اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه | اختلال نافرمانی مقابله‌ ای

علت اختلال نافرمانی مقابله ای 

با اینکه علت مشخصی برای اختلال نافرمانی مقابله‌ای شناخته نشده است اما بنظر می‌رسد ترکیبی از عوامل زیر در ایجاد و بروز آن نقش دارد. این موارد شامل عوامل بیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی است.

عوامل بیولوژیکی عوامل روانشناختی عوامل اجتماعی
  • والدینی با سابقه ADD/ADHD/ODD
  • والدین مبتلا به اختلالات خلقی مانند افسردگی و اختلال دوقطبی
  • پدر و مادر معتاد
  • مصرف سیگار در دوران بارداری
  • تغذیه نامناسب
  • اختلال در لوب پیش پیشانی که مسئول قضاوت و استدلال است.
  • قرار گرفتن در معرض سموم
  • والدین بی توجه به کودک
  • ارتباط ضعیف با والدین
  • ناتوانی یا مشکل در ایجاد روابط اجتماعی
  • سوء استفاده فیزیکی یا روانی از کودک
  • محیط
  • فقر
  • بی ثباتی خانواده مانند طلاق یا نقل مکان

علت اختلال بی اعتنایی مقابله ای ODD | اختلال نافرمانی مقابله‌ ای

درمان های لازم برای اختلال نافرمانی مقابله ای

اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌تواند همراه با اختلالاتی مانند ADHD/ADD/ اضطراب و افسردگی در کودکان دیده شود. اما برای درمان آن، هر چه زودتر باید خانواده پیگیر درمان‌های مکمل شوند که شامل موارد زیر است.

  1. درمان شناختی و مهارت‌های حل مسئله: کاردرمانی شناختی بهترین توصیه برای این مهارت‌های حل مسئله و استدالال و سازماندهی فعالیت‌های کودکان است. کودک با قرار گیری در فضای کلینیک به کمک مداخلاتی که درمانگر برنامه ریزی می‌کند به سطح بالاتری از مهارت‌های شناختی دست میابد.
  2. خانواده درمانی: مراجعه به روانشناس و روانپزشک برای آموزشِ روش‌های تربیتی و مراقبی کودک به خانواده، بسیار موثر است. از طرفی والدین یاد می‌گیرند چگونه مسائل و مشاجرات خود را در فضایی خصوصی و به دور از کودک حل کنند.
  3. رفتاردرمانی: یک روانشناس کودک با بهره گرفتن از رویکرد‌های بالینی و با رویکر بسیار شناخته شده و کاربردیِCBT ،به کودک می آموزد که چگونه رفتار خود را در هر محیط، مدیریت کند.
  4. گروه درمانی: قرار گیری کودک به یک گروه که متشکل از همسالان خود است او را با چالش‌هایی همچون ارتباط گیری صحیح، رعایت حقوق،افزایش صبر و... آشنا می‌کند.
  5. دارو درمانی: همانطور که گفتیم کودکان ODD ممکن است اختلالت دیگری را همزمان تجربه کنند. مثلا کودکان ADHD و مبتلابه اختلالات اضطرابی و خلقی، نیازمند به مصرف دارو هستند.

درمان های لازم برای اختلال نافرمانی مقابله ای

4 راهکار‌ اساسی برای کاهش مشکلات رفتاری کودکان ODD

روش‌های اصلاحی موثری برای کاهش مشکلات رفتاری کودکان وجود دارد که به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم. والدین محترم، این نکات آموزشی ویژه شماست که جهت اصلاح رفتار فرزند خود، نیاز دارید آنها را جایگزین یکسری از روش‌های تربیتی خود کنید. درمان، بیشتر بر دو یا چند مشکل رفتاری متمرکز است ولی تمرکز اصلی باید روی تقویت رفتار‌های اجتماعی باشد.

  1. اولین قدم برای درمان ایجاد یک رابطه مثبت با کودکتان است. با درگیر شدن والدین با کودک، بازی تحت رهبری و مشارکت کودک با والد شروع می‌شود.
  2. یکسری قوانین و انتظارات را به صورت شفاف بیان کنید و آنها را با قاطعیت و بطور مداوم دنبال کنید. اغلب اهداف کودکان ODD برانگیختن پاسخ منفی در والدین و معلمان است و به همین خاطر رفتار نادرست خود را ابراز می‌کنند.
  3. یک برنامه روتین روزانه که از قوانین پیروی میکند را طراحی کنید و بطور مدام انجام دهید.
  4. اگر سیستم رفتای کودکتان به گونه‌ای است که به پاداش پاسخ می‌دهد؛ برای رفتار‌های اجتماعی مثبت او جایزه تعیین کنید. از جدول ستاره‌ها یا نمودار رفتاری و استیکر برای نشان دادن میزان پیشرفت کودک خود می‌توانید کمک بگیرید. جایزه و پاداش باید بر اساس خواسته و علاقه خود کودک باشد که می‌تواند شامل تحسین کلامی، اسباب بازی، خوراکی و ... باشد.

والدین گرامی، با اجرای این چند راهکار ساده ولی به طور مستمر می‌توانید شاهد تغییرات چشمگیری در رفتار کودک خود باشید.