وسایل کمکی اندام تحتانی | آشنایی با انواع ارتز و پروتز اندام تحتانی

بسیاری از افراد با قطع عضو و یا اختلالات عصبی عضلانی در بخش تحتانی خود، با چالش‌های حرکتی مواجه می‌شوند. این افراد به یک برنامه توانبخشی مناسب در اسرع وقت نیاز دارند. معمولا برای رسیدن به حداکثر استقلال عملکردی، وسایل کمکی مخصوص برای این افراد، توسط متخصصین طراحی شده است. از جمله وسایل کمک اندام تحتانی می توان به انواع ارتزها و پروتزها اشاره نمود.

تفاوت ارتز و پروتز در چیست؟؛ وسایل کمکی اندام تحتانی

ارتز یکی از وسایل کمکی اندام تحتانی است که جهت ساپورت از اندام آسیب دیده، جلوگیری از پیشرفت اختلال و ایجاد بدشکلی در اندام، مورد استفاده قرار می‌گیرد. پروتز نیز یکی دیگر از وسایل کمکی اندام تحتانی است که جایگزین اندام یا بخشی از اندام می‌شود. پروتز می‌تواند خارجی (مانند پروتزی که به جای یک دست قطع شده از آرنج، مورد استفاده قرار می‌گیرد) یا داخلی(مانند کشکک مصنوعی) باشد.

پس تفاوت ارتز با پروتز در این است که در ارتز، حمایت از اندام در حضور خودِ اندامِ آسیب دیده صورت می‌گیرد اما در پروتز، اندام یا بخشی از آن وجود ندارد.

چگونه تشخیص دهیم به کدام یک از وسایل کمکی اندام تحتانی نیاز داریم؟

باید بگویم تشخیص دقیق و درست وسیله کمکی اندام تحتانی، کار شما نیست. براساس تشخیصی که با تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته امروزی، از متخصص ارتوپدی یا مغز و اعصاب گرفته‌اید؛ یک وسیله کمکی، مختص به خودتان برای‌تان تجویز می‌شود.

منظور از اختصاصی بودن این وسیله‌ها این است که با توجه به نوع تشخیصِ اختلال، سبک زندگی، شغل و ساختار اندام شما، یک وسیله کمکی در سایز و اندازه اندام خودتان، به شما تعلق می‌گیرد.

برای مثال کفی طبی‌ای که با توجه به ساعات ایستادن، پیاده روی، اختلال ویژه شما و فرم قوس‌های پایتان تجویز شده؛ قابل استفاده برای دیگر اعضای خانواده و حتی همکاران‌تان نیست.

کدام ارتز مناسب‌تر است؟؛ وسایل کمکی اندام تحتانی

ارتز‌های موجود، از نظر جنس و میزان بی حرکتی‌ای که به اندام آسیب دیده می‌دهند؛ به سه دسته تقسیم می‌شوند. این تقسیم بندی شامل ارتز‌های نرم (Soft)، نسبتا سخت(Semi Rigid) و سخت (Rigid) است. علاوه بر این، یک تقسیم بندی دیگر برای ارتز‌ها داریم که بر اساس شدت دفورمیتی تجویز می‌شود که شامل:

ارتزهای Pre-fabricated

ارتزهای پیش ساخته شامل ارتزهای نرم و نسبتا سخت هستند که مفصل و اندام را خیلی محدود نمی‌کنند. ارتز پیش ساخته در داروخانه‌ها موجود است و دسترسی به آن راحت است. از طرفی این ارتز برای دفورمیتی‌های خفیف و نیز پیشگیری، مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال ورزش کاران به هنگام ورزش از مچ بند استفاده می‌کنند تا پا در ناحیه مچ، دچار پیچ خوردگی نشود. ارتز پیش ساخته، نسبت به بقیه ارتز‌ها ارزان‌تر است و بخاطر جنس آن، برای کاهش ورم و ادم اندام، بسیار مناسب است.

ارتزهای Custom fit

این دسته از وسایل کمکی اندام تحتانی، همانند ارتز‌های پیش ساخته، براحتی در دسترس هستند؛ ولی تفاوت عمده آنها با گروه اول، این است که میزان بی حرکتی اندام را بیشتر و یک ساپورت محکم تر ایجاد می‌کنند. قوزبند‌های موجود در داروخانه‌ها که تا حدودی قابلیت تغییر سایز دارند؛ از این دسته از وسایل کمکی اندام تحتانی هستند.

ارتزهای Custem Modeled

ارتز‌های کاملا سفارشی که با توجه به شکل و اندازه اندام، با مراجعه به مراکز تخصصی، طراحی و ساخته می‌شوند. ارتز‌های کاملا سفارشی برای دفورمیتی‌های شدید به کار می‌روند. این وسایل کمکی اندام تحتانی، اندام را بی‌حرکت کرده و از پیشرفت دفورمیتی جلوگیری می‌کنند. از طرفی این ارتز‌ها گران قیمت‌تر بوده و برای مدتی طولانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

معرفی ارتز‌های معروف؛ وسایل کمکی اندام تحتانی

با توجه به نوع اختلال عصبی یا اسکلتی-عضلانیِ موجود، هدف از تجویز ارتز می‌تواند جلوگیری از حرکت یا ایجاد حرکت در اندام، کششِ عضله کوتاه شده، کمک به بازگشتِ عملکردِ عصب، پیشگیری از ایجاد بدشکلی در اندام، باشد. ما در این مقاله فقط به مطالعه چند مورد از پرکاربرد‌ترین وسایل کمکی اندام تحتانی می‌پردازیم. در ادامه به یک سری حروف اختصاری برمی‌خوریم که بیانگر مفاصلی از اندام تحتانی است که ارتز پوشش می‌دهد.

ارتزهای AFO (Ankle Foot Orthosis)

یکی از وسایل کمکی اندام تحتانی است که بر اساس نقاط فشاری، مفصل مچ را حمایت می‌کند. AFO همانند یک کفش ساق بلند است که تا پایین زانو می‌رسد. AFO دارای چند استرپ (نوار یا بند) است که مچ وساق پا را، در بدنه خود محکم نگه می‌دارد. AFO استفاده رایجی در افراد فلج مغزی، ضایعات نخاعی و سکته مغزی دارد. هدف از پوشیدن این ارتز، جلوگیری از دفورمیتی‌هایی است که به دلیل بی ثباتیِ مچ پا، ایجاد شده و مانع از راه رفتن طبیعی می‌شود.

ارتزهای KAFO (Knee Ankle Foot Orthosis) 

KAFO ابزار کمکی با ساپورتی بیشتر از AFO است که مفاصل زانو و مچ را با هم حمایت می‌کند. اگر بی ثباتی‌های موجود در اندامِ تحتانی، هم در مچ پا و هم در زانو ایجاد شود؛ آنگاه از KAFO استفاده می‌شود. به طور معمول راه رفتن و جا‌به‌جایی با ارتز KAFO به دلیل ایجاد محدودیت حرکتیِ بیشتر، سخت است. در اختلالات گفته شده بیشتر AFO تجویز می‌شود مگر در موارد بسیار حاد، که ساپورت AFO کافی نباشد، KAFO تجویز می‌شود.

ارتزهای Knee Cage Orthosis؛ وسایل کمکی اندام تحتانی

یکی از وسایل کمکی اندام تحتانی است که جهت جلوگیری و اصلاح عقب زدگی زانو، پای پرانتزی و پای ضربدری مورد استتفاده قرار می‌گیرد. این وسیله از طریق نقاط فشاری باعث اصلاح دفورمیتی شده، در حالی که حرکات خم و راست شدن زانو، حفظ  می‌شود. طراحی آن به صورتی است که زیر لباس هم قابل پوشیدن است. یک ارتز کاملا سفارشی است و برای ساپورت زانو و کاهش درد در زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کفش طبی مناسب؛ انتخابی برای تمامی افراد

یک کفش طبی، دارای بخش‌های مختلفی است که برای آنها استاندارد‌هایی تعریف شده ‌است. هر کفش از سه بخشِ پاشنه ( Heel) و پنجه (Sole) و رویه (Upper) تشکیل شده‌ است که هر کدام دارای قسمت‌های مختلفی است. از آنجا که ساعات زیادی از روز، پا داخل کفش قرار دارد، مخصوصا در افرادی که شاغل هستند، پوشیدن یک جفت کفش مناسب الزامی است.

آسیب و درد پا می‌تواند روی مفاصل بالاتر هم تاثیر بگذارد و به مرور لگن و ستون فقرات را هم درگیر کند. کفش طبی با توجه به ساختار پای شما ساخته می‌شود و بهترین انتخاب، برای پوشیدن به شمار می‌رود.

نقش کاردرمانی در تجویز وسایل کمکی اندام تحتانی چیست؟

کاردرمانی به عنوان یک رشته توانبخشی، با نگاهی کلی به تاریخچه بیماری، وسیله مناسب را با توجه به تشخیص پزشک، تجویز می‌کند. بطور کلی، یک کاردرمانگر با توجه به عصب آسیب دیده، عضلات ضعیف و کوتاه شده، شکستگی ایجاد شده و دفورمیتی‌هایی که به دنبال آن به وجود آمده، نوع و اندازه دقیق وسیله کمکی را برای تان مشخص می‌کند. حالا شما این نسخه را باید به یک کارشناس ارتز و پروتز تحویل دهید تا بر اساس آن، با مواد و تجهیزات موجود در مرکز، ارتز و پروتز کمکی را به شما تحویل دهد. توصیه ما به شما این است که با مراجعه به موقع، حتما ارتز خود را دریافت و طبق پروتکل استفاده نمائید.