ارتز و پروتز چیست؟ | ارتز و پروتز چه تفاوتی با هم دارند؟

شاید تاکنون واژه‌های ارتز و پروتز را شنیده باشید و درمورد معنای آن‌ها کنجکاو باشید. به طور کلی ارتزها و پروتزها، وسایل کمکی هستند که کیفیت زندگی فرد را افزایش داده و موجب استقلال بیشتر او می‌شوند. اگر بخواهیم تعریفی کوتاه و کلی از ارتز و پرتز داشته باشیم، ارتز یک وسیله کمکی است و زمانی که بیمار نیاز به حمایت و ساپورت در اندام دارد، تجویز می‌شود. اما پروتز همان عضو مصنوعی است که در صورت قطع و عدم وجود اندام، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وظیفه ساخت ارتز و پروتز، بر عهده متخصصان اعضای مصنوعی است. این متخصصان مهارت‌های حاصل از هنر، علم و فناوری را برای ارزیابی و ساخت ارتزها و پروتزها، ترکیب می‌کنند. متخصصان ارتز و پروتز، بخش مهمی از یک تیم توانبخشی را تشکیل می‌دهند. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با تعریف دقیق‌تری از ارتز و پروتز آشنا شده و اطلاعاتی درمورد تفاوت‌های آن‌ها کسب کنید. 

ارتز چیست؟ ارتزها چه نوع وسایل کمکی هستند؟

ارتزها وسایل کمکی هستند که در خارج بدن قرار گرفته و برای تاثیرگذاری بر ویژگی‌های ساختاری و عملکردی سیستم عصبی-عضلانی و سیستم اسکلتی-عضلانی بیماران، افراد صدمه دیده و حتی افراد سالم استفاده می‌شوند. بیشتر افراد تصور می‌کنند ارتزها تنها برای اندام تحتانی استفاده شده و موجب بهبود راه رفتن می‌شوند؛ درحالیکه ارتزها به اهداف گوناگون، برای اندام فوقانی، تنه و اندام تحتانی کاربرد دارند. به ارتزهای اندام فوقانی اسپیلنت یا آتل گفته می‌شود که استفاده از آن‌ها عمدتا کوتاه مدت و موقتی است.

ارتزهای تنه (Trunk Orthosis)، برای حمایت از ستون فقرات به کار برده می‌شود. ارتزهای اندام تحتانی، بسیار متنوع هستند و تمامی ارتزهای انگشتان پا، مچ پا، زانو و مفصل ران در این گروه دسته بندی می‌شوند. 

اشتباه رایج دیگری که درمورد ارتزها وجود دارد این است که، افراد تصور می‌کنند ارتزها تنها برای مشکلات بسیار شدید استفاده می‌شود؛ اما ارتزها حتی برای پیشگیری در افراد سالم نیز کاربرد دارند. به عنوان مثال کفش‌های طبی نوعی ارتز هستند که در افراد سالم به منظور حمایت از پا و مچ پا به کار برده می‌شوند. در مقاله ‌دیگری به طور کامل درمورد کفش‌های طبی و کاربردهای آن صحبت خواهیم کرد.  

اهداف رایج در تجویز ارتز؛ ارتزها در رفع چه اختلالاتی نقش دارند؟

همانطور که گفتیم، وسایل کمکی ارتز می‌توانند در کاهش درد و ناراحتی برای افرادی که از مشکلات مختلف رنج می برند، موثر باشند. اما در واقع چگونه این کار را انجام می دهند؟ در ادامه به بخشی از مزایای استفاده از این و دلایل رایج در تجویز این وسایل اشاره شده است.

• فیکس کردن قسمت‌های ضعیف یا فلج؛ در این حالت ارتز به طور کامل مانع حرکت و جابه‌جایی یک مفصل می‌شود و به اصطلاح مفصل را قفل می‌کند. 
• ساپورت بخش‌های مختلف بدن؛ در این حالت مفصل مورد نظر حرکت دارد اما، در حین این حرکت حمایت می‌شود. به عنوان مثال؛ در فردی که زانوی او آسیب دیده است و هنوز رباط‌ها و عضلات اطراف زانوی او ضعف دارد، می‌توانیم به هدف ساپورت، در حین حرکت زانو از یک ارتز استفاده نماییم. 
• محدود کردن یا افزایش دامنه حرکات یک مفصل
• کنترل حرکات غیر نرمال
• Unload، گاهی اوقات لازم است به وسیله ارتز، فشار وارد بر مفاصلی که تحمل وزن می‌کنند، مانند پاشنه و زانو، را کاهش دهیم.
• کاهش درد بیمار
• پیشگیری، کنترل و یا رفع بدشکلی‌‎‎ها
• جبران تغییر شکل یک اندام؛ مثلا کوتاه شدن یک پا نسبت به پای دیگر
• برای کنترل مشکلات عصبی-عضلانی مانند هایپرتونوسیته (افزایش تون عضلانی) و ویکنز (ضعف)
• محافظت از بافت‌ها؛ برای مثال در ورزشکاران برای حفاظت از گارد بدنی استفاده می‌‎شود.
• کمک به بهبود زخم‌ها؛ همانطور که می‌دانید، هرچه مفاصل اطراف زخم تحرک کمتری داشته باشد، زخم زودتر بهبود می‌یابد. ارتزها با ایجاد محدودیت در مفاصل اطراف زخم، موجب بهبود سریع‌تر آن می‌‎شوند. 

انواع ارتزها؛ دسته‌بندی انواع ارتز و کاربرد آنها

دسته بندی‌های بسیار متنوعی برای ارتزها وجود دارد که این طبقه بندی‌ها، با توجه به ویژگی‌های مختلف ارتزها صورت می‌گیرد. به عنوان مثال؛ طبقه‌بندی براساس سگمان‌های اصلی، طبقه‌بندی براساس مواد اولیه و... . ما در این مقاله، انواع ارتزها را، براساس مواد اولیه مورد استفاده در آن‌ها بررسی می‌کنیم. به طور کلی ارتزها باتوجه به مواد اولیه، به سه دسته تقسیم می‌شوند:

ارتزهای نرم 

ارتزهای نرم معمولا از جنس پارچه، کتان و فوم هستند. این گروه از ارتزها، بی‌حرکتی زیادی ایجاد نمی‌کنند. به عنوان مثال؛ زانو بندهایی که از مواد اولیه نرم ساخته شده‌اند به هدف ایجاد گرما و فیدبک استفاده می‌شوند.

ارتزهای سخت

این دسته از ارتزها اجازه هیچ گونه حرکتی را در مفصل نمی‌دهند؛ بنابراین می‌توانند حرکت خاصی را محدود کرده و یا دامنه حرکتی حرکات را تا زاویه‌ای مشخص، تنظیم کنند. توجه داشته باشید قسمتی از ارتز که با بدن بیمار در تماس است، باید از مواد نرم باشد؛ اما اسکلت ارتز باید به گونه‌ای باشد که اجازه حرکت به مفصل ندهد.

ارتزهای نیمه سخت 

همانطور که از نام این دسته مشخص است، این گروه از موادی ساخته شده‌اند که نه خیلی سخت و نه خیلی نرم هستند؛ درنتیجه این ارتزها تا حدودی دامنه حرکتی را محدود می‌کنند؛ اما در عین حال اجازه حرکتی کنترل شده به مفصل می‌دهند. به عبارت دیگر، بخشی از دامنه حرکتی را محدود می‌کنند و در بخش دیگر دامنه، اجازه حرکت می‌دهند.

به عنوان مثال؛ زانوبندهایی وجود دارند که به آن‌ها زانوبند فنردار یا مفصل‌دار گفته می‌شود. این زانوبندها، حرکت زانو به طرفین را محدود کرده؛ اما اجازه خم و صاف شدن را به مفصل زانو می‌دهند. 

پروتز چیست؟؛ آشنایی با انواع پروتز و کاربرد آنها

پروتزها درواقع همان عضو مصنوعی هستند. پروتزها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند؛ پروتزهای داخلی و پروتزهای خارجی. پروتزهای داخلی پروتزهایی هستند که به وسیله جراحی در داخل بدن قرار داده می‌شوند؛ مانند پروتزهای زانو. اما پروتزهای خارجی در صورت قطع عضو، برای بیمار تجویز می‌شوند.

این پروتزها می‌توانند جنبه زینتی و یا عملکردی داشته باشند. به عبارت دیگر برخی از پروتزها صرفا برای زیبایی به کار می‌روند و عملکرد اندام قطع شده را جبران نمی‌کنند؛ اما برخی دیگر ساختار پیچیده‌تری دارند و می‌توانند تاحدودی عملکرد بیمار را بهبود ببخشند.

تفاوت ارتز و پروتز در چیست؟

باتوجه به مطالب فوق، ارتزها و پروتزها تفاوت‌هایی اساسی باهم دارند. در واقع ارتزها وسایل کمکی خارجی هستند که برای بهبود عملکرد فرد مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما پروتزها، اعضای مصنوعی هستند که حتی می‌توانند جنبه زینتی نیز داشته باشند. تفاوت دیگر ارتز و پروتز در این است که، ارتزها تنها به صورت خارجی کاربرد دارند؛ اما پروتزها به دو صورت داخلی و خارجی وجود دارند.