سندروم گیلن باره چیست؟ | نقش کاردرمانی در درمان سندرم گیلن باره

برای اینکه بدانیم که در بیماری گیلن باره چه اتفاقی برای بدن رخ می‌دهد، ابتدا باید با دسته بندی سیستم عصبی آشنا باشیم. سیستم عصبی بدن به طور کلی به سیستم اعصاب مرکزی و محیطی تقسیم بندی می‌شود. سیستم اعصاب مرکزی شامل اعصابی است که در مغز و نخاع قرار دارند. سیستم اعصاب محیطی بخشی از سیستم عصبی است که مغز و نخاع را به سایر بخش‌های بدن متصل می‌کند.

اگر به سیستم اعصاب محیطی آسیبی وارد شود ارتباط بین مغز و نخاع با اندام‌های بدن مختل شده و عملکرد حرکتی و حسی اندام‌های بدن دچار اشکال می‌شود. در بیماری گیلن باره سیستم ایمنی بدن، به بخشی از سلول‌های عصبی سیستم اعصاب محیطی، به نام غلاف میلین حمله می‌کند.

غلاف میلین بخشی از سلول‌های عصبی را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند. همچنین باعث افزایش سرعت هدایت پیام عصبی نیز می‌شود. در صورت آسیب به غلاف میلین، توانایی اعصاب برای هدایت و انتقال پیام‌های عصبی دچار اختلال شده و در سندروم گیلن باره می‌تواند منجر به ضعف و بی‌حسی و ... شود.

علت بیماری گیلن باره چیست؟ سندروم گیلن باره بر اثر چه عواملی به وجود می‌آید؟

به طور معمول سیستم ایمنی مسئول دفاع از بدن در برابر عوامل خارجی مانند میکروب‌ها است. در افراد مبتلا به سندروم گیلن باره، به دلیل اختلال در سیستم ایمنی بدن، سلول‌های ایمنی به اشتباه به اعصاب حمله می‌کنند و به سیستم عصبی محیطی آسیب می‌رسانند. علت این اتفاق به طور دقیق مشخص نیست، اما این وضعیت اغلب پس از عفونت اتفاق می‌افتد. در ادامه به بررسی مواردی که ممکن است منجر به سندروم گیلن باره شوند، می‌پردازیم.

• این اختلال معمولا یک تا دو هفته پس از عفونت دستگاه تنفسی یا دستگاه گوارش مانند آنفولانزا، مسمومیت‌های غذایی و... ممکن است ظاهر ‌شود. سندروم گیلن باره ممکن است پس از ابتلا به ویروس COVID-19 نیز رخ دهد.
• جراحی به ندرت می‌تواند باعث ایجاد سندروم گیلن باره شود. 
• واکسیناسیون نیز می‌تواند منجر به بیماری گیلن باره شود. ابتلا به سندروم گیلن باره، اولین بار در سال 1976، به علت دریافت واکسن آنفولانزای خوکی، مورد توجه عموم قرار گرفت. 
• گاهی اوقات بیماری سندروم گیلن باره بدون هیچ رویداد زمینه‌ای خاصی رخ می‌دهد.

تشخیص سندرم گیلن باره به چه شکل است؟

تشخیص گیلن باره در مراحل اولیه دشوار است و عمدتا بر اساس علائم بیمار و همچنین معاینه فیزیکی و عصبی صورت می‌گیرد. معاینات عصبی شامل تست‌های عصبی مانند الکترومیوگرافی، آزمایشات هدایت عصبی و ... می‌شوند. در افراد مبتلا به سندروم گیلن باره، این آزمایش‌ها معمولا نشان می‌دهند که سیگنال‌ها به درستی در طول اعصاب هدایت نمی‌شوند.

آنالیز مایع مغزی نخاعی برای بررسی افزایش پروتئین‌ها و احتمال عفونت نیز صورت می‌گیرد. علائم بیماری گیلن باره با بسیاری از اختلالات عصبی مشابه است و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. به همین علت تجویز آزمایش‌هایی برای رد سایر بیماری‌هایی که با علائم مشابه سندروم گیلن باره ظاهر می‌شوند، ممکن است صورت گیرد. بررسی تاریخچه علائم شامل موارد زیر می‌شود.

• ضعف و بی‌حسی پیشرونده در پاها و دست‌ها که بیش از 2 تا 4 هفته طول کشیده است.
• سندرم گیلن باره اغلب به دنبال عفونتی مانند مسمومیت غذایی یا آنفولانزا ایجاد می شود. بنابراین بررسی سابقه بیماری‌های اخیر بیمار لازم است.
• در افراد مبتلا به سندروم گیلن باره ممکن است واکنش‌های رفلکسی کاهش ‌یابند. برای مثال اگر پزشک به زانو در یک مکان خاص ضربه ‌بزند، پا به این ضربه واکنش رفلکسی تاندون نشان می‌دهد یا خیر؟

علائم بیماری گیلن باره چیست و چگونه خود را نشان می‌دهد؟

علائم به طور معمول از پا‌ها شروع می‌شود که معمولا از قسمت‌های پایین‌تر شروع شده و به سمت تنه ادامه می‌یابند.  این علائم معمولا به صورت متقارن در دو طرف بدن دیده می‌شوند. علائم بیماری گیلن باره پیشرونده است و به صورت صعودی پیشرفت می‌کنند. این سندروم شروع سریعی دارد که باعث می‌شود بیمار حس و قدرت عضلانی خود را معمولا در عرض 48 تا 72 ساعت از دست بدهد. در ادامه علائم این بیماری شرح داده شده‌اند. معمولا بیماران در هفته سوم تا چهارم، شدید ترین حالت بیماری را تجربه می‌کنند. 

• احساس بی‌حسی و اختلال در حواس ممکن است رخ دهد. به علت آسیب به اعصاب، مغز سیگنال‌های حسی کمتری دریافت می‌کند، در نتیجه درک گرما، سرما، لامسه و ... ممکن است مختل شود.
• ضعف عضلات از دیگر علائم بیماری گیلن باره است. از آنجا که اعصاب محیطی آسیب دیده یا تحلیل رفته‌اند، نمی‌توانند سیگنال‌ها را به طور موثر منتقل کنند. در نتیجه این اتفاق، عضلات نمی‌توانند به دستورات مغز پاسخ مناسبی دهند. اختلال در ارتباط بین دستگاه عصبی مرکزی با عضلات ممکن است در نهایت باعث فلج کامل شود.

• احساس سوزن سوزن شدن و احساس درد از علائم سندروم گیلن باره به شمار می‌روند.
• در صورت پیشرفت بیماری، بیمار ممکن است در تنفس، بلع، صحبت کردن نیز دچار مشکل شود.
• نوسانات فشار خون و ریتم نامنظم قلب (آریتمی قلبی) نیز از عوارض جانبی سندرم گیلن باره هستند. 
• در برخی موارد ممکن است لخته شدن خون رخ داده که یکی از علائم خطرناک بیماری محسوب می‌شود.
• اختلال در کنترل روده و مثانه از دیگر علائم بیماری سندروم گیلن باره هستند که در بعضی موارد ممکن است رخ دهد.
• اختلال در حفظ تعادل و ناهماهنگی در حرکت بدن نیز از علائم بیماری گیلن باره به شمار می‌روند.
• احساس گزگز که از پاها یا انگشتان پا شروع شده و اکنون به سمت بالا در بدن به سرعت حرکت می‌کند.
• احساس سوزن سوزن شدن یا ضعفی که به سرعت در حال گسترش است.
• اختلال در تنفس، تنگی نفس در حالت استراحت، اختلالات بلع، خفگی با بزاق و ... نیز از علائم نیاز به کمک فوری هستند.

اگرچه این بیماری در بیشتر موارد درمان می‌شود اما در برخی موارد ممکن است منجر به مرگ شود. سندروم گیلن باره نیاز به درمان فوری دارد زیرا می‌تواند به سرعت بدتر شود. در صورت بروز علائم زیر کمک فوری پزشکی لازم است:

درمان گیلن باره چگونه است؟ آیا گیلن باره درمان قطعی دارد؟

درمان گیلن باره به طور معمول با هدف کاهش شدت بیماری، درمان عوارض و تسریع بهبودی صورت می‌گیرد.. در اکثر افراد مبتلا به سندروم گیلن باره بیشتر علائم در عرض 6 تا 12 ماه بهبود می‌‌یابند و فقط در 15 درصد افراد مبتلا به این بیماری احتمال ناتوانی شدید وجود دارد. با این حال ممکن است چند ماه تا چند سال طول بکشد تا به طور کامل آسیب‌های عصبی ناشی از بیماری گیلن باره بهبود یابد.

خدمات توانبخشی مانند کاردرمانی، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و ... باعث تسریع روند بهبودی شده و در کاهش شدت علائم بیماری موثرند. هرچه درمان مناسب زودتر شروع شود، احتمال نتیجه مطلوب بیشتر است. مراحل بهبودی بیماری گیلن باره سه مرحله دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

• مرحله پیشرونده التهابی حاد

این فاز در شروع بیماری اتفاق می‌افتد. به صورت ضعف در حداقل دو اندام دیده شده که در عرض 2 تا 4 هفته پیشرفت می‌کند. در این مرحله علائم به صورت صعودی افزایش پیدا کرده و به حداکثر شدت خود می‌رسند. در مرحله پیشرونده التهابی، بیماری گیلن باره می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد به همین علت درمان فوری و مناسب ضرورت دارد. بیشتر افراد ممکن است از چند هفته تا چند ماه در بیمارستان بستری ‌شوند.

• مرحله ثبات  

این مرحله چند روز تا چند هفته ممکن است طول بکشد. تغییر قابل توجهی در این مرحله رخ نداده و وضعیت بیمار معمولا پیشرفتی ندارد. بیشترین شدت ناتوانی در این مرحله مشاهده می‌شود. خدمات توانبخشی از جمله کاردرمانی معمولا در این مرحله باعث کاهش شدت علائم و تسریع ورود به مرحله بعد می‌شوند.

• مرحله بهبودی تدریجی

در این مرحله بازسازی بخش‌های آسیب دیده اعصاب رخ می‌دهد و ممکن است تا چند سال طول بکشد. به طور معمول بهبودی از سر و گردن شروع شده و به قسمت‌های پایین‌تر امتداد می‌یابد. نیمی از افراد مبتلا به سندروم گیلن باره عملکرد و توانایی‌های خود را تقریبا به صورت کامل به دست می‌آورند، اما در بقیه افراد برخی از علائم ممکن است هنوز به شدت خفیف‌تری مشاهده شود.

نقش کاردرمانی در درمان گیلن باره چیست؟

اگرچه احتمال بهبودی در بیماران گیلن باره بالای 80 درصد است اما گاهی زمان طولانی برای درمان کامل این بیماری لازم است و در برخی از افراد مشکلات طولانی مدتی به وجود می‌آورد که منجر به ناتوانی و اختلال عملکرد فرد می‌شوند. کاردرمانگر می تواند زمینه‌های مشکل را در زندگی روزمره فرد شناسایی کند و راه‌ حل‌های عملی ارائه دهد. اهداف کاردرمانی با توجه به مرحله‌ای که بیمار در آن قرار دارد در راستای دستیابی به بهترین عملکرد است. تعدادی از اقدامات کاردرمانی برای بهبود عملکرد فرد می‌تواند  شامل موارد زیر باشد:

• در مراحل اولیه بیماری، بیمار توانایی حسی و حرکتی خود را ممکن است تا حد زیادی از دست بدهد. به همین علت در کاردرمانی با آموزش وضعیت‌دهی مناسب به بیمار و مراقبین او از عوارضی مانند زخم بستر جلوگیری می‌شود.
• تجویز وسایل کمکی از دیگر خدمات کاردرمانی است. کاردرمانگر می‌تواند وسایلی را با توجه به نیازهای بیمار تجویز کند که منجر به بهبود عملکرد فرد می‌شوند.
• احساس ضعف، بی حسی، درد یا سوزش در بازوها، پاها یا صورت از علائم اصلی بیماری گیلن باره هستند که گاهی اوقات برای بیمار غیر قابل تحمل می‌شوند. کاردرمانگر با استفاده از رویکرد‌های درمانی متفاوت می‌تواند علائم بیماری را تا حد زیادی کاهش دهد.

• مشکلات تعادل و هماهنگی در حرکات نیز از علائم رایج سندروم گیلن باره محسوب می‌شوند. کاردرمانی می‌تواند با آموزش تمرینات تعادلی و استفاده از تکنیک‌های درمانی متنوع منجر به بهبود تعادل و هماهنگی اعضای بدن شود.
• احساس خستگی مفرط یکی دیگر از علائمی است که معمولا تا مدت‌ها باقی می‌ماند. کاردرمانگر می‌تواند روش‌های موثری برای حفظ انرژی و جلوگیری از احساس خستگی به مراجع توصیه کند.
• به علت شروع سریع علائم بیماری گیلن باره و پیشرفت کردن سیر بیماری، فرد ممکن است واکنش‌های عاطفی و روانی نشان داده و دچار اضطراب و حتی افسردگی شود. از آنجا که کاردرمانی یک درمان همه‌جانبه است و به صورت کل‌نگر به مشکلات بیمار می‌پردازد، کاردرمانگر می‌تواند در این زمینه نیز به بیماران یاری رساند.

در این مقاله سعی شد هر آنچه که لازم است درباره بیماری سندروم گیلن باره بدانیم، شرح داده شود. اگرچه این بیماری در بسیاری از موارد یک بیماری درمان‌پذیر محسوب می‌شود اما معمولا سیر بهبودی طولانی مدتی دارد. خوشبختانه با توجه به روش‌های درمانی متنوع و پیشرفت روزافزون علم پزشکی می‌توان به روند بهبودی این بیماری سرعت بخشید. اقدامات توانبخشی متنوع از جمله کاردرمانی نیز می‌توانند کیفیت زندگی و استقلال عملکردی بیمار را افزایش داده و منجر به بهبود عملکرد فرد در زندگی روزمره می‌شوند.