زانوی ضربدری چیست؟ | آیا راستای صحیح پاها در سلامت آینده‌ ما موثر است؟

زانوی ضربدری یا زانوی ایکس یا ژنووالگوم (Geno Valgum) یکی از ناهنجاری‌هایی است که می‌تواند راستای درست پاها را با اختلال مواجه کند. در زانوی ضربدری یا ژنووالگوم زانو‌ها به سمت داخل متمایل می‌شوند و مچ پاها از یکدیگر فاصله می‌گیرند. در یک فرد با راستای طبیعی استخوان‌ها هنگام ایستادن، لگن، زانو و قوزک پاها در یک راستا قرار می‌گیرند و یک خط صاف این سه ناحیه را به هم وصل می‌کند. اگر این خط صاف از خارج از زانو عبور کند، فرد مبتلا به زانوی ضربدری است. در این حالت زانو‌ها از ناحیه‌ی داخلی به یکدیگر می‌چسبند و از نزدیک شدن قوزک پاها به یکدیگر جلوگیری می‌کنند.

علت زانوی ضربدری چیست؟؛ چه عواملی سبب ایجاد زانوی ضربدری می‌شوند؟

در دوران کودکی زانوی ضربدری تا حدی طبیعی است و در برخی موارد با افزایش سن تا شش سالگی رفع می‌شود. در صورتیکه این عارضه در کودک باقی بماند، باید به کاردرمانی مراجعه کرده و با انجام حرکات‌ اصلاحی و مداخلات مختلفی، نسبت به اصلاح آن اقدام کرد. از علت‌های زانوی ضربدری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عوامل ژنتیکی
• کوتاهی عضلات پشت ران یا همسترینگ
• کمبود کلسیم یا ویتامین D که منجر به نرمی استخوان می‌شود.
• نشستن W شکل یا قورباغه‌ای 
• چاقی و اضافه وزن در کودکان که باعث اعمال فشار مضاعف به زانوی کودک و ناهنجاری‌های مربوط به زانوی کودک می‌شود.
• صافی کف پا که یک علت شایع زانوی ضربدری است.
• سوء تغذیه
• ضعف عضلات خارجی ران 

علائم زانوی ضربدری؛ زانوی ضربدری دارای چه نشانه‌هایی است؟

معمولا کودکان به صورت ضربدری راه می‌روند، اما به مرور تا سن ۶-۷ سالگی این مشکل رفع می‌شود؛ اما در صورتیکه این مشکل در کودک باقی بماند، باعث عوارض متعددی در بزرگسالی می‌شود. به همین دلیل شناخت علائم این عارضه اهمیت بالایی دارد. علائم اولیه‌ی این ناهنجاری، راستای نامناسب استخوانی است که قابل دیدن است. این افراد راه رفتن تغییر شکل یافته نیز دارند که نهایتا باعث زانو درد می‌شود و در سنین بالا فرد مستعد ابتلا به آرتروز زودرس خواهد شد.

در افراد مبتلا به زانوی ضربدری در قسمت داخلی کفش ساییدگی ایجاد می‌شود. خستگی های مکرر هنگام راه ‌‌رفتن و درد‌های ناحیه ساق‌ پا و ران از دیگر علائم شایع این عارضه هستند.

عوارض زانوی ضربدری؛ زانوی ضربدری چه اختلالاتی ایجاد می‌کند؟

زانوی ضربدری باعث اختلال در راستای صحیح استخوان‌ها می‌شود و راه ‌رفتن ناهنجار را ایجاد می‌کند. گذشته از ظاهر نابجای استخوانی در این اختلال، این عدم هماهنگی، باعث دررفتگی کشکک زانو، اعمال فشار مضاعف بر لیگامان‌ها و بروز درد در زانو می‌شود. در این افراد به دلیل بهم ‌خوردن مرکز ثقل و هم‌ترازی بدن و وارد شدن فشار مضاعف به قسمت‌های داخلی زانو، آرتروز زودرس ایجاد می‌شود که به نوبه خود فرد را مستعد جراحی می‌کند.

علاوه بر موارد گفته شده، خشکی و عدم انعطاف در مفاصل و تورم آن‌ها نیز می‌تواند درد ایجاد کند، پس لازم است که درمان این عارضه را پیگیری کنید.

تشخیص زانوی ضربدری؛ زانوی ضربدری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر تا سن ۶ سالگی کودک شما همچنان زانوی ضربدری داشته باشد لازم است به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که زانوی ضربدری به صورت ثانویه به دیگر مشکلات اسکلتی کودک مثل صافی کف‌ پا ایجاد شده باشد، لازم است در سنین پایین‌تر به پزشک مراجعه شده یا با متخصصین کاردرمانی مشورت داشته باشید. متخصصین کاردرمانی با اندازه‌گیری فاصله بین دو قوزک، وجود اختلال را بررسی و شدت آن را مشخص می‌کنند.

پیشنهاد مطالعه: زانوی پرانتزی چیست؟

درمان زانوی ضربدری؛ معرفی راه‌های درمان زانوی ضربدری

 درمان‌های زانوی ضربدری شامل درمان‌های جراحی و غیرجراحی می‌شود که همیشه اولویت با درمان‌های غیرجراحی است؛ البته انتخاب روش صحیح درمان، به موارد زیادی همچون سن بیمار، شدت اختلال، وجود یا عدم وجود آرتروز و... بستگی دارد که در ادامه‌ مطلب به شرح هر یک از این روش‌ها خواهیم پرداخت.

درمان‌های غیرجراحی

بدیهی است که درمان غیرجراحی نسبت به درمان جراحی هزینه و عوارض کم‌تری برای بیمار دارد. اما زمانی می‌توان از درمان غیرجراحی استفاده کرد که شدت ضایعه شدید نباشد. به بیان دیگر می‌توان درمان جراحی را آخرین راه ممکن درنظر گرفت. در ادامه ما انواع درمان غیرجراحی را بررسی خواهیم کرد.

• درمان‌های دارویی

هنگامیکه، زانوی ضربدری به‌دلیل ضعف عضلات یا کمبود ویتامین‌ها ایجاد شده باشد، مصرف داروهای تقویتی و ویتامین‌ها اهمیت پیدا می‌کند. نکته قابل توجه این است که تجویز دارو باید توسط پزشک انجام شود و مصرف خودسرانه می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را برای شما به وجود بیاورد.

• زانوبند، کفش و کفی‌های طبی

تجویز زانوبندها و کفی‌های طبی از سنین کودکی آغاز می‌شود اما تا سنین بالاتر نیز می‌توان آن‌ها را تجویز کرد. معمولا در سنین کودکی، تجویز زانوبند و کفش‌های طبی انجام می‌شود که به منظور اصلاح تجویز شده و در کنار کاردرمانی بسیار مفید هستند اما در سنین بالاتر معمولا کفی‌های طبی تجویز می‌شوند که بیشتر جنبه‌ جلوگیری از درد و عوارض ثانویه‌ زانوی ضربدری را به دنبال خواهند داشت.

درصورتیکه شما نیز از زانوی ضربدری رنج می‌برید برای سفارش کفش و کفی، می‌توانید به متخصص ارتز و پروتز مراجعه کنید. این ابزارهای کمکی بطور کلی به حفظ راستای صحیح پا کمک می‌کنند و باعث می‌شوند تا نیروی وزن بطور صحیح به اندام و زانو وارد شده و مرکز ثقل بدن به درستی حفظ شود.

• کاردرمانی

کاردرمانی یک روش غیرجراحی موثر در درمان ناهنجاری‌های اسکلتی از جمله زانوی ضربدری است. شما با مراجعه به‌هنگام به کاردرمانی، شانس اصلاح زانوی ضربدری و جلوگیری از عوارض ثانویه و دردهای اسکلتی ناشی از آن را خواهید داشت. اسکلت کودکان تا زمانیکه در سن رشد قرار دارند اصلاح پذیر خواهد بود و هرچه فرد از سنین کودکی فاصله بگیرد، اصلاح زانوی ضربدری با دشواری بیشتری رو به رو خواهد شد؛ پس پیشنهاد می‌شود درصورتیکه کودک شما به این عارضه مبتلاست، در اولین فرصت و قبل از به پایان رسیدن فرصت طلایی اصلاح آن، نسبت به درمان و اصلاح این عارضه اقدام کرده و به کاردرمانی مراجعه کنید.

درمان‌های جراحی

درمان‌های جراحی در خط دوم درمان قرار دارند و باتوجه به سن و شدت اختلال، روش خاصی را دنبال می‌کنند، اما هدف تمامی آنها حفظ راستای درست استخوان‌ها و توزیع متعادل نیرو در زانوها است.

• جراحی رشد هدایت شده 

این روش در آن دسته از افرادی که همچنان در سنین رشد قرار دارند، استفاده می‌شود. در این روش با هدایت رشد استخوان اطراف زانو، یا کند کردن رشد بخشی از آن، اصلاح شکل زانو را انجام می‌دهند.

• جراحی استئوتومی

این روش بیشتر در سنین ۲۰-۵۰ سال انجام می‌گیرد و هدف آن اصلاح زاویه ی زانو است. در این روش راستای استخوان را در وضعیت مناسب قرار داده و آن را فیکس می‌کنند. این جراحی مناسب افرادیست که از سنین رشد خارج شده‌اند و وضعیت ضربدری زانو در آن‌ها تثبیت شده است.

با زانوی ضربدری خود چه کنم؟

سالانه بسیاری از بزرگسالان به علت زانوی ضربدری و عوارض ناشی از آن، آرتروز و دردهای مزمن زانو را تجربه می‌کنند بی آنکه علت را بدانند! پس شناخت عوامل آسیب‌زا و اصلاح ناهنجاری‌ها، برای داشتن کیفیت زندگی مطلوب و دوران بزرگسالی بدون درد لازم است. اصلاح ناهنجاری‌ها در سنین کودکی آسان‌تر بوده و به دلیل شکل‌پذیری استخوان کودکان، درمان با سرعت بیشتری انجام می‌شود. حال یکبار دیگر به پاهای کودک خود و راستای آن دقت کنید؛ آیا مشکلی می‌بینید؟ پس سریع‌تر با پزشک یا کاردرمانگر خود مشورت کنید!