بیماری آتاکسی یا آتاکسیا چیست؟

بیماری آتاکسی یا آتاکسیا وضعیتی است که حرکات ناشیانه و ناهماهنگ، به علت کنترل ضعیف عضلانی رخ می‌دهد. آتاکسی ممکن است منجر به اختلال در راه رفتن، تعادل، هماهنگی حرکات بدن، صحبت کردن و حرکات چشم شود. این عارضه می‌تواند به گروهی از بیماری‌ها یا نشانه‌ای از بیماری‌های خاص اشاره داشته باشد. بیماری آتاکسی یا آتاکسیا به عنوان یک علامت یا نشانه یک بیماری مانند نشانه بیماری ام اس بسیار شایع است اما به عنوان یک بیماری مستقل چندان رایج نیست و معمولا فقط در صورت بیماری‌های ژنتیکی خاص اتفاق می‌افتد.

انواع آتاکسی؛ دسته‌بندی انواع اختلال در تعادل یا آتاکسیا

بیماری آتاکسی یا آتاکسیا انواع مختلفی دارد. انواع آتاکسی به طور معمول با توجه به علت ایجاد آن دسته‌بندی می‌شود. برخی از انواع آتاکسی کودکان را از سنین پایین تحت تاثیر قرار می‌دهد، در حالی که انواع دیگر ممکن است در بزرگسالی ایجاد شوند. بسته به نوع آتاکسی، علائم ممکن است ثابت بمانند، به تدریج بدتر شوند یا حتی بهبود یابند؛ به همین علت تشخیص نوع آتاکسی در درمان بیماری آتاکسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برخی از انواع اصلی بیماری آتاکسی در زیر توضیح داده شده است.

آتاکسی اکتسابی

آتاکسی اکتسابی می‌تواند افراد در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد. در بیماری آتاکسی نوع اکتسابی علائم در نتیجه سکته مغزی، بیماری مالتیپل اسکلروزیس (MS)، تومور مغزی، کمبودهای تغذیه ای مانند کمبود ویتامین E ، تروما، یا سایر مشکلاتی که به مغز یا سیستم عصبی آسیب می‌رساند، ایجاد می‌شود.

آتاکسی ارثی

آتاکسی ارثی به علت ژن‌های معیوب ایجاد می‌شود که فرد از والدین خود به ارث می‌برد. در ادامه تعدادی از آتاکسی‌های ارثی شرح داده شده‌اند.

• آتاکسی فریدریش (Friedreich's ataxia)

شایع‌ترین نوع آتاکسی، ارثی است. علائم بیماری آتاکسی فریدریش معمولا طی سال‌ها به تدریج بدتر می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری معمولا امید به زندگی کوتاه‌تری نسبت به حالت عادی دارند. علائم معمولا برای اولین بار قبل از 25 سالگی ظاهر می‌شود، اگرچه ممکن است در افراد مسن‌تر از این سن نیز ایجاد شود.

• آتاکسی تلانژکتازی (Ataxia-telangiectasia)

آتاکسی تلانژکتازی، نوع نادری از آتاکسی ارثی است. در این نوع آتاکسی، خوشه‌های کوچک عنکبوت مانند از رگ های خونی قرمز (تلانژکتازی) در گوشه چشم و روی گونه‌ها ممکن است ایجاد شوند. علائم این آتاکسی معمولا در اوایل دوران کودکی شروع می‌شود. علائم این نوع آتاکسی معمولا بدتر می‌شوند و سرعت پیشرفت علائم بالا است. افراد مبتلا به آتاکسی تلانژکتازی معمولا طول عمر کوتاهی دارند.

• آتاکسی‌ نخاعی مخچه ای

آتاکسی نخاعی مخچه‌ای، گروهی از آتاکسی‌های ارثی هستند که اغلب تا بزرگسالی شروع نمی‌شوند؛ با این حال گاهی اوقات، برخی از انواع آتاکسی نخاعی مخچه‌ای در دوران کودکی شروع می‌شود.

• آتاکسی اپیزودیک

آتاکسی اپیزودیک یک نوع نادر از آتاکسی ارثی است که در آن فرد دوره‌هایی از آتاکسی را از چند دقیقه تا چند ساعت تجربه می‌کند، اما در بقیه زمان‌ها علائمی ندارند یا فقط علائم خفیفی دارند. آتاکسی اپیزودیک معمولا نتیجه محرک‌های خاصی مانند استرس، ورزش، کافئین یا الکل است. علائم بیماری آتاکسی اپیزودیک ممکن است با بالا رفتن سن فرد خفیف‌تر و حتی ناپدید شوند. همچنین امید به زندگی در این افراد معمولا طبیعی است.

بیماری آتاکسی یا آتاکسیا، معمولا نشانه‌ای از مشکل در ناحیه‌ای از مغز، گوش‌ها یا سایر قسمت‌های سیستم عصبی است. می‌توان انواع آتاکسی را بر اساس ناحیه اعصابی که در آن آسیب دیده‌اند به 3 گروه کلی نیز تقسیم کرد.

آتاکسی مخچه‌ای

آتاکسی مخچه‌ای می‌تواند در نتیجه بسیاری از بیماری‌ها رخ دهد و ممکن است با علائم ناتوانی در هماهنگی، تعادل، راه رفتن و ..‌. ظاهر شود. آتاکسی مخچه‌ای ناشی از اختلال عملکرد بخشی از مغز به نام مخچه است.

آتاکسی حسی

این نوع آتاکسی به علت اختلال در اعصاب حسی محیطی رخ می‌دهد. اعصاب آسیب دیده به علت آتاکسی حسی، مسئول حس وضعیت بدن هستند و مغز را از وضعیت اندام‌های بدن آگاه می‌کنند. با آسیب به این اعصاب فرد از وضعیت قرارگیری اعضای بدن نسبت به یکدیگر ناآگاه است، که منجر به نا‌هماهنگی در حرکات بدن می‌شود.

آتاکسی وستیبولار

بیماری آتاکسی وستیبولار به علت آسیب در سیستم دهلیزی گوش داخلی ایجاد می‌شود. با آسیب به سیستم دهلیزی گوش تعادل دچار مشکل می‌شود و این امر ممکن است منجر به ناهماهنگی در حرکات شود. یکی از علائم شایع آتاکسی وستیبولار احساس سرگیجه است.

علائم بیماری آتاکسی یا اختلال در تعادل چیست؟

آتاکسی بسته به علت ایجاد آن ممکن است در طول زمان ایجاد شود یا به طور ناگهانی ظاهر شود. بخش‌های مختلفی از بدن ممکن است تحت تأثیر بیماری آتاکسی یا آتاکسیا قرار گیرند. افراد مبتلا به آتاکسی اغلب با مشکلات زیر مواجه هستند:

• مشکلات تعادل که اغلب باعث زمین خوردن‌های مکرر می‌شود.
• اختلال در صحبت کردن و تکلم آهسته و نامشخص (دیس‌آرتری) 
• مشکل در بلع (دیسفاژی)
• لرزش و حرکات اضافی هنگام حرکت به خصوص هنگام شروع حرکت
• تاخیر در شروع حرکات و اختلال در سرعت حرکات
• هماهنگی ضعیف حرکات بدن و اندام‌ها با یکدیگر
• اختلال در راه رفتن و راه رفتن ناپایدار یا راه رفتن با پاهای بازتر از حالت عادی (wide-based gait)
• مشکل در انجام کارهای حرکتی ظریف و کار‌هایی که به کنترل بالایی نیاز دارند مانند خوردن، نوشتن یا بستن دکمه‌های پیراهن

شایع‌ترین علت بیماری آتاکسی چیست؟

آتاکسی معمولا در نتیجه آسیب به بخشی از مغز به نام مخچه ایجاد می‌شود، اما می‌تواند در اثر آسیب به سایر قسمت‌های سیستم عصبی نیز ایجاد شود. این آسیب می‌تواند بخشی از یک بیماری زمینه‌ای مانند ام اس باشد، یا ناشی از علل دیگری مانند ضربه به سر، یا مصرف طولانی مدت و زیاد الکل یا حتی به علل ارثی ایجاد شود. برخی از علل آتاکسی، موقتی یا برگشت‌پذیر هستند و ممکن است با درمان مناسب و گذشت زمان بهبود یابند. از آنجا که انواع مختلفی از بیماری آتاکسی وجود دارد، علل مختلفی نیز وجود دارد. در ادامه به بررسی عللی که ممکن است منجر به بیماری آتاکسی یا آتاکسیا شوند می‌پردازیم.

 مسمومیت با الکل

مصرف زیاد الکل در طولانی مدت ممکن است منجر به آتاکسی مداوم شود. اگر بیماری آتاکسی یا آتاکسیا به علت مسمویت با الکل به وجود آمده باشد ممکن است علائم آتاکسی با پرهیز از الکل بهبود یابد.

تومورهای مغزی

تومور‌های مغزی یا سایر اشکال سرطان ممکن است منجر به وجود آمدن بیماری آتاکسی شوند. 

بیماری‌های خود ایمنی

بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری سلیاک، بیماری ام اس و سایر بیماری‌های خود ایمنی ممکن است باعث بیماری آتاکسی شوند.

ضربه مغزی و صدمات تروماتیک مغزی

ضربه به سر یا آسیب شدید مغزی ممکن است علت بیماری آتاکسی باشد. به همین علت رعایت نکات ایمنی و استفاده از کلاه ایمنی یکی از راه‌های جلوگیری از آتاکسی می‌تواند باشد‌.

داروها

آتاکسی ممکن است از عوارض برخی دارو‌ها از جمله دارو‌های ضد صرع، آرام بخش‌ها، دارو‌های افسردگی و ...  به وجود آمده باشد.

اختلالات ژنتیکی 

برخی از انواع آتاکسی ارثی هستند و ممکن است به علت اختلالات ژنتیکی از یک یا هر دو والدین به ارث برده شوند؛ مانند آتاکسی فریدریش، آتاکسی تلانژکتازی و...

عفونت

آتاکسی می‌تواند یک عارضه غیر معمول عفونت مانند آبله مرغان در دوران کودکی و سایر عفونت‌های ویروسی باشد. به طور معمول، آتاکسی که به علت عفونت به وجود آمده است با بهبودی بیماری و با گذشت زمان بهتر می‌شوند.

سکته مغزی و حملات ایسکمیک گذرا

انواع مختلف سکته مغزی ممکن است علت بیماری آتاکسی باشند. در برخی مواقع ممکن است شروع ناگهانی آتاکسی با سکته مغزی رخ دهد.

مواد سمی یا مواد شیمیایی

بیماری آتاکسی یا آتاکسیا ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض فلزات یا موادی مانند سرب و جیوه رخ دهد. در مواردی ممکن است مسمومیت با مواد استنشاقی مانند تولوئن، بنزین، چسب، اسپری رنگ و ... منجر به پدیدار شدن علائم آتاکسی شود.

کم کاری غده تیروئید

مشکلات تیروئید و کم کاری تیروئید و پارا‌تیروئید می‌توانند باعث بیماری آتاکسی شوند.

کمبود ویتامین و مشکلات تغذیه ای

عدم دریافت کافی برخی از ویتامین‌ها مانند ویتامین E، ویتامین B-1، می تواند منجر به آتاکسی شود. کمبود ویتامین B-6 نیز ممکن است باعث آتاکسی شود. آتاکسی ناشی از کمبودهای تغذیه‌ای اغلب قابل برگشت است و با دریافت مکمل‌های غذایی بهبود میابد.

فلج مغزی

آتاکسی در برخی از کودکانی که دچار فلج مغزی هستند دیده می‌شود. یکی از انواع فلج مغزی نوع آتاکسیک است.

خستگی و استرس

در بسیاری از افراد خستگی و استرس ممکن است منجر به بیماری آتاکسی شوند یا علائم آن را بدتر کنند. استراحت و خواب کافی راهی برای جلوگیری از آتاکسی مرتبط با خستگی است.

درمان بیماری آتاکسی؛ روش‌های درمانی آتاکسیا چیست؟

در بیشتر موارد، درمان قطعی برای آتاکسی وجود ندارد و معمولا درمان برای کنترل علائم انجام می‌شود. با این حال در برخی موارد بهبود آتاکسی یا جلوگیری از بدتر شدن آن با درمان علت زمینه‌ای بیماری آتاکسی امکان‌پذیر است. از علل آتاکسی، به ویژه موارد موقتی مانند مسمومیت با الکل، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند و با پرهیز از الکل بهبود یابند.

برخی دیگر ممکن است فقط به درمان‌های جزئی نیاز داشته باشند، مانند استفاده از مکمل های ویتامین در شرایطی که کمبود ویتامین منجر به آتاکسی شده است. بنابراین درمان‌ بیماری آتاکسی یا آتاکسیا به علت وقوع آن بستگی دارد. خدمات درمانی متفاوتی وجود دارد که می‌توانند به افرادی که دچار بیماری آتاکسی یا آتاکسیا هستند کمک کند. در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره شده است.

دارو درمانی

استفاده از دارو می‌تواند علائم بیماری را تا حدی بهبود ببخشد و سرعت پیشرفت آتاکسی را کاهش دهد. همچنین دارو برای کنترل مشکلات عضلانی، کنترل مثانه و... می‌تواند موثر واقع شود.

کاردرمانی

کاردرمانی یکی از خدمات درمانی است که کمک می‌کند تا فرد با وجود مشکلات ایجاد شده بتواند فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهد و استقلال خود را حفظ کند. کاردرمانگران می‌توانند از رویکرد‌هایی جهت کنترل علائم استفاده کنند. برای مثال جهت بهبود تعادل از رویکرد درمانی و تمرین ورزشی آتاکسی استفاده کنند. همچنین کاردرمانگران می‌توانند وسایل کمکی متنوعی جهت بهبود عملکرد و حفظ استقلال برای بیمار طراحی کنند. تجویز عصا، واکر یا ویلچر مناسب و همچنین وسایل کمکی دیگر از وظایف کاردرمانگر است.

گفتاردرمانی

گفتاردرمانی برای کمک به مشکلات گفتار و بلع می‌تواند موثر واقع شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی برای کمک به مشکلات حرکتی و همچنین مشکلات تعادل می‌تواند مفید باشد.

امید به زندگی در افراد مبتلا به آتاکسی چقدر است؟

اینکه آیا آتاکسی بر طول عمر شما موثر است یا خیر، به علت وقوع آن بستگی دارد. پیش‌بینی طول عمر یا شدت بیماری آتاکسی در افراد مختلف می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد و تا حد زیادی به نوع آتاکسی بستگی دارد. برخی از انواع آتاکسی در طی سال‌ها به تدریج بدتر می‌شوند. در صورتی که علائم آتاکسی در برخی افراد ممکن است نسبتا پایدار باقی بماند یا حتی با گذشت زمان بهبود یابد. در افراد مبتلا به آتاکسی اکتسابی، امید به زندگی به علت زمینه‌ای بستگی دارد.

برخی از افراد مبتلا به آتاکسی اکتسابی ممکن است بهبود یابند یا تغییری رخ ندهد، در حالی که در موارد دیگر ممکن است آتاکسی به تدریج در طول زمان بدتر شود و امید به زندگی را کاهش دهد. امید به زندگی عموما در افراد مبتلا به آتاکسی ارثی کمتر از حد طبیعی است. اگرچه بسیاری از این افراد ممکن است طول عمر نسبتا طبیعی داشته  باشند اما در انواع شدیدتر، بیماری آتاکسی یا آتاکسیا می‌تواند در دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی کشنده محسوب شود.

بیماری آتاکسی یا آتاکسیا معمولا در نتیجه آسیب به بخشی از مغز یا سایر بخش‌های سیستم عصبی است که بر هماهنگی حرکات بدن، تعادل و گفتار تاثیر می‌گذارد. اگرچه آتاکسی می‌تواند یک مشکل موقت یا قابل درمان باشد، در برخی مواقع ممکن است یک اختلال طولانی مدت یا دائمی باشد که عملکرد فرد را مختل می‌کند. خوشبختانه خدمات درمانی موثری برای کاهش علائم این بیماری وجود دارد. کاردرمانی یکی از درمان‌هایی است که برای سازگاری با این بیماری و حفظ حداکثر استقلال، به افراد مبتلا به بیماری آتاکسی توصیه می‌شود.