گانگلیون یا کیست مچ دست | توانبخشی گانگلیون مچ با مداخلات کاردرمانی

دست یکی از پرکاربرد ترین ارگان‌های موجود در بدن انسان است. به کمک دست، بسیاری از نیازهای روزانه خود را رفع می‌کنیم. حتی تصور زندگی بدون دست سالم سخت و عذاب آور است. متاسفانه بیماری‌های ارتوپدی زیادی دست و اندام فوقانی انسان را درگیر می‌کنند. این بیماری‌های ارتوپدی محدود به شکستگی استخوان‌ها نمی‌شود، بلکه بیماری‌های دیگر نظیر التهاب تاندون، گانگلیون یا کیست مچ دست، کانتراکچر دوپوئیترن و... نیز سلامتی دست و انسان را تهدید می‌کند. اما جای هیچ نگرانی‌ای نیست.

خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی، بخصوص شاخه توانبخشی، این امکان برای بیماران فراهم شده است تا سلامتی خود را در کم ترین زمان ممکن به دست بیاورند. در این مقاله قصد داریم تا گانگلیون مچ دست را مورد بررسی قرار دهیم و بگوییم که چرا این کیست در مچ دست به وجود می‌آید و چگونه می‌توان آن را درمان کرد. همچنین به مداخلات کاردرمانی بعد از جراحی گانگلیون یا کیست مچ دست نیز خواهیم پرداخت و درمان توانبخشی را به طور خلاصه برای شما شرح خواهیم داد. 

گانگلیون یا کیست مچ دست چیست؟

برای اینکه نسبت به عارضه گانگلیون مچ دست آگاهی بیشتری پیدا کنید، تصمیم گرفتیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که گانگلیون یا کیست مچ دست چیست. گانگلیون یا کیست مچ دست یک توده پر از مایع (ژلاتینی) است که در مچ انسان ظاهر می‌شود. البته لازم به ذکر است که همیشه این گانگلیون با چشم قابل مشاهد نیست. گانگلیون یا کیست مچ دست در ارتباط با مفاصل موجود در استخوان‌های مچ، تاندون و لیگامان‌های آن ناحیه است.

این کیست که در اغلب موارد خطرناک نیست، بیشتر در قسمت خلفی مچ دست ظاهر می‌شود. برای دیدن بهتر گانگلیون مچ دست، بهتر است تا مچتان را خم کنید، آنگاه می‌توانید برجستگی گانگلیون مچ دست را به خوبی نگاه کنید و تشخیص دهید.

محل ایجاد کیست‌های گانگلیون در کدام نواحی است؟

برای اینکه علائم گانگلیون یا کیست مچ دست را به خوبی درک کنید، نیاز است تا محل دقیق ایجاد این گانگلیون‌ها را نیز بدانید. در مچ انسان هشت استخوان کوچک قرار دارد که در دو ردیف چهارتایی قرار گرفته‌اند. مفاصل متعددی میان این استخوان‌های مچ دست برقرار است که بعضی از این مفاصل، مستعد ابتلا به گانگلیون مچ دست هستند. گانگلیون خلفی مچ دست بیشتر در نزدیکی مفصل اسکافولونیت دیده می‌شود.

همچنین ممکن است این گانگلیون در مفصل اسکافوتراپزیال و یا به ندرت در مفصل متاکارپوتراپزیال به وجود آید. سوای مفاصل مچ، گانگلیون مچ دست می‌تواند در شیت تاندون‌های اکستانسوری نیز به وجود آید. گانگلیون قدامی مچ دست نیز اغلب در شیت تاندون فلکسوری و یا در نزدیکی مفاصل بین رادیوس و اسکافوئید، اسکافوئید و تراپزیوم یا اسکافوئید و لونیت به وجود می‌آید. 

علائم گانگلیون مچ دست چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟

حال با دانستن این محل‌های پر خطر برای به وجود آمدن کیست، جراح از شما می‌خواهد که مچ دست خود را خم کنید. اگر کیست به اندازه کافی بزرگ باشد، با چشم قابل دیدن است. همچنین لمس این کیست می‌تواند دردناک یا بدون درد باشد. گاهی گانگلیون مچ دست هنوز حالت ژلاتینی دارد و سفت نشده است و گاهی نیز مانند یک توده سفت به نظر می‌رسد.

برای اینکه مطمئن شوید که توده ایجاد شده در مچ همان گانگلیون یا کیست است، بهتر است که به پزشک ارتوپد مراجعه کنید. گاهی نیز گانگلیون‌ها آنقدر کوچک هستند که در ظاهر و با چشم دیده نمی‌شوند. در این حالت با MRI یا اولتراسوند می‌توان این گانگلیون‌ها را تشخیص داد. اگر گانگلیون ایجاد شده در مچ خیلی بزرگ باشد، حرکات مچ نیز محدود می‌شود که این محدودیت حرکتی از دیگر علائم گانگلیون مچ دست است.

علت کیست گانگلیون مچ دست چیست؟

تا به امروز علت مشخصی برای ایجاد کیست یا گانگلیون در مچ دست شناخته نشده است، اما احتمال‌هایی داده می‌شود که قرار است در این چند سطر، مهم ترین این احتمالات را بررسی کنیم. اگر فرد به طرز نادرستی از دست خود استفاده کند و به کپسول مفصلی خود آسیب بزند، احتمال ابتلا به گانگلیون مچ دست در این فرد بیشتر می‌شود.

کپسول مفصلی ساختاری است که مفصل را فرامی‌گیرد و درون آن مایع‌ای به نام سینوویال جریان دارد. نشت این مایع سینوویال در نهایت می‌تواند یکی از عوامل ایجاد گانگلیون مچ دست تلقی شود. در یک نظریه دیگر، برخی بر این باورند که استرس‌های وارد شده به مفاصل موجود در مچ انسان می‌تواند باعث تولید موسین شود. به تبع موسین تولید شده، یک دیواره جدا تشکیل می‌شود که در نهایت به گانگلیون مچ دست مبدل می‌شود. متذکر می‌شویم که دلایل ذکر شده فقط در حد نظریه هستند و هنوز به طور کامل اثبات نشده‌اند.

در چه صورتی کیست گانگلیون باید جراحی شود؟

اگر کیست یا گانگلیون مچ دست بدون علامت باشد، درمان به صورت جراحی نیاز نیست. ابتدا پزشک متخصص سعی می‌کند تا با تجویز آسپرین با یا بدون تزریق استیروئید کریستالین، مشکل را رفع کند. اگر علائم همچنان ادامه داشت و برای فرد آزاردهنده بود، آنگاه جراحی اجتناب ناپذیر است. در جراحی، پزشک محل گانگلیون را می‌شکافد و کیست را خارج می‌کند.

سپس ترمیمات لازم را انجام می‌دهد و محل شکافته شده را بخیه می‌زند. گزارش شده است که جراحی به کمک آرتروسکوپ بسیار بهتر از جراحی به صورت باز است. در جراحی به کمک آرتروسکوپ بهبود عملکردی سریع تر رخ می‌دهد و از نظر زیبایی نیز بهتر است.

کاردرمانی و مداخلات پس از جراحی برای گانگلیون مچ دست

توجه داشته باشید که اکثر کیست‌ها و گانگلیون‌های مچ دست به طور خود به خودی از بین می‌روند و نیازی به جراحی و کاردرمانی نیست. اما اگر کیستی برای فرد آزاردهنده شود، جراحی صورت می‌گیرد. یکی از عوارض جراحی، به وجود آمدن ادم یا ورم در محل جراحی است. کاردرمانی در ابتدا سعی می‌کند تا این ورم به وجود آمده را با تکنیک‌های مختلف کم کند و از ایجاد چسبندگی جلوگیری نماید.

از دیگر عوارض جراحی، چسبندگی‌های احتمالی است که در میان ساختارهای مختلف به وجود می‌آید و تاندون عضلات را درگیر می‌کند. با درگیر شدن تاندون عضلات، محدودیت حرکتی شدیدی در انگشتان به وجود می‌آید. کاردرمانی در این مرحله سعی می‌کند تا چسبندگی را رفع کند و دامنه‌ی حرکتی طبیعی را برای انگشتان پدید آورد. البته اقدامات کاردمانی به موارد گفته شده ختم نمی‌شود. در ادامه بر حسب مدت زمان سپری شده از جراحی، مهم ترین اقدامات کاردرمانی به صورت تیتروار بیان خواهد شد.

هفته صفر تا دو

• برداشتن بخیه‌ها و تجویز اسپیلنت short arm
• آغاز فلکشن و اکستنشن اکتیو مچ دست

هفته دو تا چهار

• تمرینات پیشرفته و مقاومتی ROM
• عدم استفاده از اسپیلنت در شب بعد از گذشت 4 هفته

هفته چهار تا شش

• اجازه انجام فعالیت‌های معمول تا حد تحمل
• تمرین فعالیت‌های روزمره

هفته شش به بعد

• اجازه انجام تمام فعالیت‌ها

اگر مقاله ما را به خوبی مطالعه کرده باشید، حتما متوجه شده‌اید که گانگلیون یا کیست مچ دست عارضه خطرناکی نیست و در بیشتر موارد به صورت خود‌به‌خودی خوب می‌شود. اما گاهی عارضه چندان شدید است که فرد جراحی را ترجیح می‌دهد. در صورت انجام جراحی، کاردرمانی به عنوان یکی از رشته‌های توانبخشی، با مداخلات خود می‌تواند عوارض بعد از جراحی را به حداقل برساند و تا حد زیادی عملکرد دست را به آن بازگرداند. فقط این نکته را بدانید که مراجعه‌ی به موقع بسیار در روند درمان موثر است. امیدواریم که از مطالب این مقاله نهایت بهره را برده باشید.