انواع توجه در روانشناسی | 15 راهکار اساسی برای تقویت توجه
انواع توجه در روانشناسی شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، توجه تقسیم شده و توجه متناوب است که به تفکیک به معرفی هر کدام میپردازیم. همچنین به معرفی چند راهکار ساده اما تاثیر گذار برای افزایش توجه

بطور کلی توجه (Attention) در روانشناسی چهار نوع دارد. انواع توجه عبارت است از توجه پایدار، توجه انتخابی، توجه تقسیم شده و توجه متناوب. انسان در طول روز برای افزایش عملکرد خود و بهبود کیفیت امور روزانه و همچنین داشتن حافظه قوی، نیازمند بکارگیری همه انواع توجه است. برای افزایش بهره وری از عملکرد ذهن، نیازمند ارتقا و تقویت هر کدام از انواع توجه هستیم. در ادامه چند راهکار ساده اما کاربردی و قابل اجرا به شما معرفی خواهیم کرد که با انجام آنها شاهد تغییر چشمگیری در میزان توجه خود و کاهش حواسپرتی در محیط خانه و محل کار خواهید بود. عوامل مختلفی همچون میزان و کیفیت خواب، تغذیه مناسب، ورزش و ... بر توجه شما بسیار موثر است.
اختلال توجه چیست؟
همانطور که گفتیم توجه یک واژه کلی است که به چهار نوع تقسیم میشود. ممکن است برایتان اتفاق افتاده باشد که اخیرا بسیار حواسپرت شدهاید و نمیتوانید روی یک محرک خارجی متمرکز باشید. برای مثال هنگامی که با کارفرمای خود پیرامون مسائل کاری و حقوقی صحبت میکنید، محرکهای دیداری و شنیداری محیطی همچون صحبت سایر همکاران یا مراجعین، رفت و آمد افراد و ... حواس شما را به راحتی پرت میکند. یا هنگام انجام کارهایی مثل رانندگی و دوچرخه سواری توجه همزمان به کنترل خودرو و رفت و آمد سایر رانندگان میتواند کیفیت رانندگی شما را بالا ببرد و از خطرات راه در امان باشید. پس تا اینجای مقاله متوجه شدیم اختلال در هر کدام از انواع توجه میتوانند خسارتهای مالی و جانیای را برای ما به همراه داشته باشد.
منظور از توجه (Attention in Psychoogy) در روانشناسی چیست؟
توجه حالتی از آگاهی است که فرد میتواند به یک یا بیشتر از یک محرک، پاسخ مناسب بدهد. توجه ترکیبی از تعداد محرکها و مدت زمانی است که فرد میتواند روی آنها تمرکز کند. در واقع توجه فرآیندی است که در پی تصمیم گیری مغز برای پردازش اطلاعات محرکی خاص، اتفاق میافتد. توجه توسط روانشناسان شناختی مطالعه میشود. هدف این روانشناسان که در حیطه علوم اعصاب آموزش دیدهاند، درک چگونگی عملکرد توجه و تاثیر آن بر حافظه و یادگیری است. همانطور که اشاره کردیم توجه، اساس حافظه است. برای آشنایی بیشتر با حافظه و عملکرد آن میتوانید به مقاله انواع حافظه رجوع کنید. پس هر نوع اختلالی در توجه میتواند عملکرد مغز را در سطوح بالاتر همچون حافظه، یادگیری، حل مسئله و استدلال مختل کند.
مشاوره رایگان خدمات هوم ویزیت
کاردرمانی بهترین شیوه برای درمان دردهای فیزیکی و جسمانی است. کاردرمانگران در کاردرمانی دات اینفو مطابق با نیاز هر بیمار، بهترین برنامه درمانی را ارائه میکنند. چنانچه خود و یا نزدیکانتان به خدمات هوم ویزیت نیاز دارید، برای دریافت مشاوره رایگان با شماره زیر تماس بگیرید.
عوامل موثر بر توجه
نوع توجه و مدت زمان توجه بر محرکها، تحت تاثیر دو دسته عاملِ درونی و بیرونی است. توجه داشته باشید که بین اطلاعاتی که از طریق حواس خارجی و از محیط خارجی دریافت میشود و اطلاعاتی که قبلا در ذهن وجود داشته تفاوتهایی وجود دارد. پس به نوعی میتوان گفت بر اساس عوامل درونی که حاصل تجربیات شخصی است و علاقه و انگیزه فرد را میسازد، به دنبال محرک بیرونی هستیم.
یعنی اگر محرک بیرونی با علاقه ما همخوانی نداشته باشد تمایلی برای پرداختن توجه به آن، نخواهیم داشت. این مسئله را در کودکان براحتی میتوانیم ببینیم. برای مثال پسر بچهای که ماشینهای اسباب بازی را دوست دارد هنگام خرید در فروشگاه دائما به سمت این ابزار کشیده میشود و حتی ممکن است بخاطر توجه به ویترین اسباب بازی، دست مادرش را رها کند و گم شود!
عوامل خارجی (External Factors)
عوامل بیرونی با ویژگی محرکها ارتباط دارد. محرکها از طریق حواس 5 گانه ما دریافت شده و پردازش میشوند. هرچه یک محرک ویژگیهایی داشته باشد که حواس ما را بیشتر درگیر کند، مسلما توجه ما را بیشتر به خود جلب میکند. عوامل بیرونی شامل شدت، اندازه، تنوع، تضاد، تکرار محرک، تحرک محرک، رنگ و جدید بودنِ محرک است که بر جلب توجه بسیار تاثیرگذارند.
شدت (Intensity)
هرچه یک محرک شدیدتر باشد احتمال بیشتری دارد که توجه کسی را جلب کند. به عبارت دیگر توجه افراد براحتی به سمت نور زیاد، صدای بلند، بوی تند معطوف میشود تا یک محرک ضعیف. مثلا در یک کلاس، دانش آموزی که صدای رساتر و بلندتری دارد بیشتر توجه معلم و سایر دانش آموزان را به سمت خود جلب میکند تا دانش آموزی که صدای ضعیفی دارد.
اندازه (Size)
اندازه محرک نیز مانند شدت است. هر چه یک محرک بزرگتر باشد احتمال جذب توجه را بالاتر میبرد. یک جسم بزرگ نسبت به یک جسم کوچک براحتی چشم انسان را به خود مجذوب میکند. مثلا عبور یک کامیون از خیابان توجه بیشتری را به سمت خود میکشد تا عبور یک دوچرخه.
تغییر و تنوع (Change and Variety)
تغییر و تنوع محرکها بیشتر از یکنواختی، توجهها را به سمت خود جلب میکند. همچنین تغییر در محیط بسرعت توجه فرد را درگیر میکند. مثلا تغییر دکوراسیون منزل، زیر و بم شدن صدای خواننده در یک ترانه و...نمونههایی از تاثیر تنوع و تغییر در جذب توجه و حواس است.
تضاد (Contrast)
یکی دیگر از عوامل بیرونی در توجه به محرکها، تضاد آنها است. تضاد یک محرک در مقابل سایر محرکها باعث میشود که بیشتر به چشم بیاید مخصوصا اگر کنتراست قابل توجهی داشته باشد. شیئی که با پس زمینه آن خیلی متفاوت است در جلب توجه ما نقش بیشتری دارد. مثلا رنگ یا فونت متفاوت یک کلمه در یک پارگراف یا بودن یک لکه مشکی روی یک لباس سفید از نمونههای دیگر تاثیر کنتراست در جلب توجه است.
تکرار محرک (Repetition of Stimulus)
اگر یک محرک چندین بار تکرار شود به احتمال زیاد، بیشتر مورد توجه قرار میگیرد. ممکن است شخصی بار اول یا دوم آن را از دست داده باشد اما در تکرارهای بعدی متوجه آن خواهد شد. بنابراین تکرار احتمال افزایش توجه را بالا میبرد. مثلا وقتی معلم نکات کلیدی را دائما تکرار برای دانش آموزان تکرار میکند، به آن بیشتر توجه میشود.
حرکت محرک (Movment of the stimulus)
مسلما یک محرک متحرک در جلب توجه نقش بیشتری دارد تا یک محرک ساکن و بی تحرک. برای مثال یک ماشین در حال حرکت یا یک چراغ چشمک زن بیشتر از یک محرک ساکن توجه افرد را درگیر خود میکند.
تازگی (Novelty)
محرکهای تازه یا عجیب غریب نسبت به محرکهای قدیمی یا ساده، محرکهای پر تماشاچی تری هستند. مثلا خرید یک مجسمه دکوری جدید برای منزل، خیلی زودتر توجه اطرافیان و آشنایان را نسبت به سایر وسایل قدیمی خانه، به خود جلب میکند.
رنگ (Color)
و در نهایت رنگ نیز یکی از عوامل تاثیرگذار در محرکهای خارجی است. محرکهای رنگی بیشتر از دو رنگ سیاه و سفید در جلب توجه نقش دارند. مثلا پوشیدن لباسهای رنگی و روشن بیشتر دیده میشود تا لباسهای مشکی و تیره.
عوامل درونی (Internal Factors)
عوامل درونی به افکار و وضعیت ذهنی فردِ در معرض محرکها مربوط میود. در واقع این عوامل درونی هستند که تعیین میکنند به کدام محرکهای بیرونی توجه کرده و آنها را دنبال کنیم. افرد بر اساس علاقه، انگیزه، نگرش شخصی و هیجانات خود محرکها را دنبال کرده وبه آنها پاسخ میدهند.
علاقه (Interest)
یکی از مهم ترین عوامل درونی در توجه بر محرکها، علاقه است. به بیان دیگر مردم بیشستر جذب محرکهایی میشوند که بیشتر به آنها علاقه دارند. برای مثال مردم فیلمی را برای تماشا انتخاب میکنند که به بازیگران آن بیشتر علاقه دارند.
انگیزه (Motives)
انگیزه عامل بسیار مهمی برای توجه بر هر چیزی است. انگیزه فرد را تحریک میکند تا بدنبال محرک خاصی باشد. اگر فردی بخواهد چیزی را ببیند یا یاد بگیرد در تلاش برای توجه به آن است. مثلا کسی که میخواهد چگونگی نواختن پیانو را بیاموزد به دستورالعمل ها بیشتر توجه میکند.
نگرش (Attitudes) و (Mood)
بطور معمول با خلق و خوی مثبت توجه و تمرکز نیز بهتر میشود. همچنین وضعیت فیزیکی فرد بر انگیزه او برای توجه بر یک محرک بسیار تاثیرگذار است. پس خستگی و ناراحتی میتواند توجه فرد را تحت تاثیر قرار دهد. مثلا افراد خسته و عصبانی توجه ضعیف تری دارند.
احساسات (Emotions)
محرکهایی که احساسات و هیجات قوی تری را تحریک میکنند توجه بیشتری را به خود جلب میکنند. مثلا فردی که عاشق ورزش است در طول فعالیتهای ورزشی بیشتر هیجان زده میشود و تمرکز بیشتری روی آنها دارد. از سوی دیگر احساسات منفی نیز تاثیرگذار هستند. مثلا فردی که مضطرب است ممکن است خیلی متوجه صحبتهای اطرافیانش نباشد.
انواع توجه (Types Of Attention)
همانطور که گفتیم، در علم روانشناسی 4 نوع توجه (Attention) تعریف شدهاست که به هر کدام از آنها برای بقا و عملکرد بهتر زندگی نیاز دارد. ممکن است تا بحال به این توجه نکرده باشید که روزانه برای انجام فعالیتهای مختلف فردی، کاری، اجتماعی و ... از همه انواع توجه، استفاده میشود. بسیار اهمیت دارد که هر 4 نوع توجه بدرستی در اختیار ما باشند، زیرا عملکردهای اجرایی ذهن و حافظه به دنبال توجه رخ میدهد و در صورت بروز اختلال و کاهش توجه و تمرکز با مشکلات بزرگتری رو به رو خواهیم بود. انواع توجه شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، توجه تقسیم شده و توجه متناوب است که به تفکیک به معرفی هر کدام میپردازیم.
توجه پایدار (Sustained Attention)
توجه پایدار، تمرکز بر روی یک مورد برای مدتی طولانی، بدون حواسپرتی است. در واقع به کمک توجه پایدار روی امور وقت گیر تمرکز میکنید. توجه پایدار سه مرحله دارد که شامل توجه هنگام شروع فعالیت، حفظ و ادامه توجه حین فعالیت و در نهایت پایان دادن به توجه در پایان کار است. برای مثال دانش آموزان برای ارائه یک مطلب درسی توجه پایدار زیادی میخواهند.
توجه انتخابی (Selective Attention)
یکی دیگر از انواع توجه در انجام کارهای روزانه بسیار موثر است، توجه انتخابی است. همه ما هر روز بطور مستمر در معرض محرکهای محیطیِ بسیاری قرار داریم. اگر نتوانیم این محرکها را از هم تفکیک کنیم در پرداختن به کارهایمان به مشکل اساسی میخوریم. این محرکها میتواند دیداری یا شنیداری باشد و باعث حواسپرتی شما شود. مثلا هنگامی که در محل کار خود مشغول هستید، صحبت همکاران، رفت و آمد و شلوغی محیطی میتواند توجه شما را مختل کند.
توجه تقسیم شده (Divided Attention)
توجه تقسیم شده فقط درموارد ضروری بکار گرفته میشود. همانطور که از اسم این نوع توجه پیداست، در یک مدت زمان مشخص توجه فرد برای چند کار بطور همزمان، تقسیم میشود. از آنجایی که تقسیم توجه، کیفیت تمرکز را برای هر کار پایین میآورد جز در موارد ضروری توصیه نمیشود. مثلا هنگام آشپزی، همزمان با تلفن هم صحبت کردن، نمونهای از توجه تقسیم شدهاست.
توجه متناوب (Alternating Attention)
توجه متناوب شامل توجه بر انجام چند کار است اما برخلاف توجه تقسیم شده کارها را بطور همزمان انجام نمیدهیم. به عبارت دیگر توجه و تمرکز را بطور مداوم از یک کار به کار دیگر تغییر میدهیم. ما در انجام امور روزانه خود این نوع از توجه را بسیار استفاده میکنیم. مثلا هنگام یادداشت برداری دائما توجه خود را بین محرک شنیداریِ موجود و نوشتن مطالب، جا به جا میکنیم.
چگونگی میزان توجه با تغییر سن
به گفته محققان میزان توجه انسان با تغییر سن و گذراندن یک سری از ردههای سنی تغییر میکند. این تغییر به این صورت اتفاق میافتد که میزان توجه و تمرکز در کودکی پایین بوده و با افزایش سن رو به افزایش میرود زیرا با رفتن به سمت نوجوانی و جوانی یادمیگیرند که چگونه محرکهای مزاحم را حذف کنند. اما در بزرگسالی با گذر سن و رفتن به سمت سالمندی مجددا میزان توجه کاهش میابد. طبق گفته روانشناسان فعال در این زمینه، میزان توجه پایدار بطور تقریبی حاصل ضرب سن فرد بر عدد 2 یا 3 است. مثلا یک کودک 4 ساله باید توجه پایداری بین 8 تا 12 دقیقه را داشته باشد.
15 راهکار ساده برای افزایش توجه
ما در این مقاله سعی داریم شما را با چند راهکار قابل اجرا و بسیار ساده اما تاثیر گذار در کارهای روزانهتان آشنا کنیم. انجام این راهکارها در تمام جنبههای زندگی شما مفید خواهد بود؛ زیرا افزایش توجه باعث میشود ارتباط موثرتری با دیگران برقرار کنید، کیفیت شغلی خود را ارتقا دهید، با یادگیری مهارتهای خود را گسترش دهید و همچنین با غلبه بر اضطراب، از موقعیت فعلی زندگی خود رضایت داشته باشید. راهکارهایی که قرار است به آن بپردازیم بسیار متنوع و در دسترس است و براحتی میتوانید آنها را دنبال کنید.
- انجام بازیهای فکری بمدت 15 دقیقه در طول روز
- کتاب خواندن
- یادداشت برداری
- انجام مدیتیشن بمدت 10 دقیه در روز
- گوش دادن به محرکهای شنیداری محیط با چشم بسته به مدت ده دقیقه
- دوش آب سرد به مدت دو دقیقه
- گوش دادن به موسیقی با چشم بسته
- 20 دقیقه پیاده روی در روز
- خواب کافی بین 6 تا 8 ساعت داشته باشید.
- نوشیدن آب کافی
- آدامس بجوید
- طبیعت گردی کنید.
- تهیه لیست وظایف روزانه از قبل
- افکار منفی را یادداشت کنید
- عوامل حواسپرتی مانند گوشی هوشمند، را از محیط کار خود دور کنید.
کاردرمانی برای اختلال توجه کودک شما
ممکن است بیشتر نگرانی شما اختلال در توجه کودکتان باشد نه خودتان. راهکارهای گفته بیشتر ویژه بزرگسالان است. اما در کودکان بدلیل سطح شناختی و تحمل کاری پایین، رفع اختلال توجه و تمرکز پر چالش تر است. اما نگران نباشد. کاردرمانی با ارائه خدماتی هدفمند و متناسب با شرایط کودک شما، و به شیوه بازی درمانی در زمینه اختلالات کودکان معجزه میکند. کاردرمانگر یک معلم خصوصی نیست! بلکه یک متخصص کاردرمانی با ارزیابی کلی کودک شما یک برنامه درمانی، درست مطابق با نیاز کودکتان طراحی و اجرا میکند. بسیاری از کودکان با نقص در عملکردهای ذهنی به کاردرمانی ارجاع داده میشوند. شما با پیگیری کاردرمانی و درمان نقص توجه کودک در سن پایین تر، مشکلات احتمالی در سن بالاتر و مدرسه را مهار میکنید.