انواع آسیب نخاعی | آسیب در کدام سطح از نخاع خطرناک‌تر است؟

طناب نخاعی از قسمت تحتانی مغز به پایین و تا قسمت انتهای کمر امتداد می‌یابد و توسط ستون فقرات محافظت می‌شود. به طور کلی، 31 جفت عصب و ریشه از طناب نخاعی منشا می‌گیرد. بر همین اساس طناب نخاعی را به ۳۱ قطعه (سگمنت یا سگمان) تقسیم می‌کنند، که از هر قطعه یک جفت اعصاب نخاعی خارج می‌شود. بسته به محل قرارگیری این قطعات و مهره‌های ستون فقرات، طناب نخاعی به 4 سطح گردنی، سینه‌ای، کمری و ساکرال تقسیم می‌شود. برای بررسی انواع آسیب‌ نخاعی، ابتدا لازم است با سطوح نخاعی آشنا شویم.

انواع آسیب نخاعی

چهار نوع آسیب نخاعی وجود دارد: گردنی، سینه ای، کمری و خاجی. طناب نخاعی توسط حلقه‌های استخوانی به نام مهره احاطه شده است. این استخوان‌ها ستون فقرات (استخوان‌های پشتی) را تشکیل می‌دهند. به طور کلی، هر چه آسیب در ستون فقرات بالاتر باشد، فرد اختلال عملکرد بیشتری را تجربه خواهد کرد. در ادامه انواع آسیب نخاعی را نام برده و توضیح داده‌ایم.

سطح نخاعی گردن

سطح نخاع گردنی ناحیه‌ای از نخاع است که در گردن و درست بالای شانه‌ها قرار دارد. هفت مهره‌ی گردنی از این ناحیه حفاظت می‌کنند که 1 - C7C  نامیده می‌شوند. اعصاب سطح گردنی عضلات گردن، بازو و دیافراگم را عصب‌دهی می‌کنند. به دلیل موقعیت مکانی آن، هر گونه آسیب به نخاع سطح گردن می‌تواند منجر به اختلال عملکرد بسیار شدید باشد. آسیب به هر سطح باعث آسیب به تمامی سطوح زیرین شده و از آنجایی که سطح گردنی بالاترین سطح محسوب می‌شود، آسیب نخاعی در سطح گردن منجر به اختلال عملکرد تمامی دیگر سطوح می‌شود.

سطح نخاعی قفسه سینه

ناحیه زیر ستون فقرات گردنی سطح قفسه سینه است که به قفسه سینه متصل می‌شود. بزرگترین سطح  قسمت ستون فقرات شماست که مهره‌های 1 - T12 Tرا شامل می‌شود و در زیر سطح گردن قرار دارد. صدمات می تواند باعث درد در قسمت بالای قفسه سینه و وسط کمر شود. گاهی ممکن است روی شکم شما نیز تاثیر بگذارد. آسیب در این سطح منجر به فلج حرکتی پاها، لگن و تنه می‌شوند، اما دست‌ها معمولا آسیب چندانی نخواهند دید.

سطح نخاعی کمری

سطح نخاعی کمری پنج مهره در ناحیه کمر هستند که به آنها 1-L5L می‌گویند. اعصاب این ناحیه بیشتر عضلات لگن و پا را عصب دهی می‌کنند و مسئول حس و حرکت این نواحی‌اند. در صورت آسیب این نواحی حرکات لگن و پا به خصوص زانو دچار آسیب می‌شود.

سطح نخاعی ساکرال (خاجی)؛ انواع آسیب نخاعی

این سطح از نخاع پایین‌ترین سطح نخاع است و توسط چندین مهره خاجی و دنبالچه محافظت می‌شود. آسیب به این ناحیه ممکن است باعث اختلال حس و حرکت در لگن و پا شده و همچنین منجر به اختلال عملکرد روده و مثانه از جمله بی‌اختیاری شود. این سطح از نخاع پایین ترین سطح نخاع است و به مراتب عوارض کمتری نسبت به سطوح بالاتر ایجاد می‌کند و این آسیب ستون فقرات معمولا بر توانایی راه رفتن تأثیری نخواهد گذاشت.

انواع آسیب نخاعی در کدام سطح از نخاع خطرناک‌تر است؟

بررسی سطوح طناب نخاعی از آن جهت اهمیت دارد که هر سطح می‌تواند نوع درد یا سایر اثراتی که ممکن است پس از آسیب داشته باشید را تعیین کند. سطوح نخاعی از بالاترین به پایین ترین شامل نخاع گردنی، سینه‌ای، کمری و در آخر ساکرال می‌شود. زمانی که یک سطح از نخاع دچار آسیب می‌شود عملکرد تمامی سطوح زیرین آن نیز مختل می‌شود. منظور از سطوح زیرین، سطوحی است که از نظر موقیت قرارگیری در طناب نخاعی پایین‌تر هستند.

به عنوان مثال زمانی که آسیب در سطح گردنی رخ می‌دهد به معنای رخ دادن آسیب علاوه بر سطح گردن، در سطح سینه‌ای، کمری و ساکرال نیز است، در حالی که آسیب در سطح کمری به معنای آسیب اعصای سطح کمری و سطح ساکرال است اما اعصاب سطح گردنی و سینه‌ای سالم هستند. به همین علت آسیب در سطح گردنی خطرناک ترین سطح آسیب است و بیشترین عوارض را ایجاد می‌کند.

البته باید در نظر داشت که نوع آسیب علاوه بر سطح آسیب در تعیین شدت عوارض نقش دارد. انواع آسیب نخاعی را به صورت کلی به دو دسته آسیب‌های کامل نخاع و آسیب‌های ناکامل نخاعی دسته بندی می‌کنند. در ادامه به بررسی انواع آسیب‌های نخاعی می‌پردازیم.

آسیب کامل نخاع

ضایعه کامل به این معنی است که هیچ ارتباط عصبی در زیر محل آسیب وجود ندارد. در ضایعات کامل نخاعی عملکرد حسی و توانایی کنترل حرکت در زیر سطح آسیب نخاعی به طور کامل از بین می‌رود. ضایعه کامل نخاعی بیشتر در مواردی از جمله قطع عرضی نخاعی به علت ضربه، فشار‌های شدید به نخاع، صدمات عروقی شدید و ... مشاهده می‌شود. آسیب کامل نخاعی به این معنی است که ستون فقرات برای همیشه آسیب دیده است و بهبودی کامل ناممکن است.

اگر آسیب در ناحیه گردنی رخ دهد منجر به فلج کامل دست‌ها و پاها (تتراپلژی) می‌شود. اگر آسیب در سطوح پایین‌تر از گردن در مهره‌های سینه‌ای، کمری یا ساکرال (خاجی) شود بسته به سطح ضایعه درجاتی از فلج تنه و پاها را تجربه می‌کند اما اندام فوقانی و دست‌ها سالم هستند (پاراپلژی).

آسیب نخاعی ناکامل

یکی از انواع ضایعه نخاعی، ضایعه ناکامل نخاعی است. در آسیب ناکامل نخاع فقط بخشی از مقطع نخاع دچار آسیب می‌شود. ضایعه ناکامل به این معنی است که نخاع هنوز می‌تواند برخی از پیام‌های عصبی را از مغز به اندام‌ها یا از اندام‌ها به مغز منتقل کند. افرادی که دچار ضایعات ناکامل نخاعی می‌شوند برخی از عملکردهای حسی خود را حفظ می‌کنند و ممکن است تا حدی کنترل حرکت عضلات زیر سطح آسیب را نیز داشته باشند. باز هم، بیشتر به این بستگی دارد که کدام ناحیه یا سطح از نخاع آسیب دیده است. در ادامه انواع آسیب نخاعی ناکامل شرح داده شده است.

سندرم براون سکوارد (Brown-Sequard Syndrome)

سندرم براون سکوارد زمانی رخ می‌دهد که یک سمت طناب نخاعی آسیب دیده باشد. افرادی که سندرم نخاعی این نوع را تجربه می‌کنند، دچار فلج حرکتی زیر سطح ناحیه آسیب می‌شود. معمولا حس عمقی همان سمت و حس درد، لامسه، دما سمت مقابل آسیب از بین می‌رود. به بیان دیگر، اگر آسیب در سمت چپ طناب نخاعی رخ دهد، حس عمقی سمت چپ بدن و حس درد، لامسه، دما در سمت راست بدن مختل می‌شود.

سندرم قدامی طناب نخاعی (Anterior Cord Syndrome)

سندرم قدامی طناب نخاعی به این معنی است که نخاع در قسمت جلویی آسیب دیده است و برخی از حواس و عملکرد حرکتی تحت تأثیر قرار گرفته است. در این نوع آسیب فلج حرکتی و از دست رفتن حس درد، دما، لامسه رخ می‌دهد. با این حال در این سندرم حس عمقی سالم باقی می‌ماند.

سندرم طناب مرکزی (Central Cord Syndrome)

این نوع از انواع آسیب نخاعی شایع‌ترین آسیب طناب نخاعی ناکامل است. سندرم طناب مرکزی زمانی رخ می‌‌دهد که آسیب بیشتر در ناحیه مرکزی طناب وجود داشته باشد. معمولا پس از این آسیب، بسته به سطح آسیب، فلج دست‌ها، تنه و پاها، اختلال عملکرد مثانه، فقدان حس در زیر سطح ، حس‌هایی مثل گزگز، سوزش و درد خفیف است.

سندرم کونوس مدولاریس (Conus Medullaris Syndrome)

ضایعات طناب نخاعی ناحیه‌ی ساکرال و ریشه‌های عصبی کمری در داخل کانال است و به عنوان سندرم کونوس مدولاریس شناخته می‌شوند. علائم شامل شروع ناگهانی کمردرد شدید، ضعف متقارن حرکتی اندام تحتانی ، و شروع زودرس اختلال عملکرد روده و مثانه می‌شود. شکستگی ستون فقرات، فتق دیسک، تومورها و تروما از علل شایع سندرم کونوس مدولاریس است.

سندرم دم اسبی (Cauda equina syndrome)

سندرم دم اسبی آسیب مجموعه‌ای از ریشه‌های عصبی به نام دم اسب است. مشکلات حسی و حرکتی ناشی از سندرم دم اسبی در افراد مختلف بسیار متفاوت است. آسیب اعصاب دم اسبی می‌تواند باعث درد، ضعف، بی‌اختیاری مثانه و سایر علائم شود. این سندرم معمولا پیش‌آگهی خوبی از نظر بهبودی دارد اما در صورت عدم درمان می‎تواند باعث آسیب دائمی از جمله فلج شود. درمان سریع ممکن است از آسیب دائمی مانند فلج جلوگیری کند.

کدام نوع آسیب نخاعی قابل درمان است؟

احتمال بهبودی پس از آسیب نخاعی به نوع آن یعنی کامل بودن یا ناکامل بودن ایجاد می‌کند. اگر آسیب نخاعی کامل باشد منجر به مشکلات دائمی شده و احتمال بهبودی کامل وجود ندارد. با این حال میزان اختلال عملکردی که به وجود می‌آید تا حد زیادی به سطح آن بستگی دارد.

آسیب نخاعی کامل در سطح گردن باعث فلج حرکتی و از دست رفتن حس در تقریبا تمام بدن به جز سر و قسمت‌هایی از گردن می‌شود، در حالی که آسیب کامل نخاعی در سطح ساکرال، تنه و دست‌ها سالم هستند در بین آسیب‌های ناکامل نخاعی، نوع آسیب سندرم براون سکوارد و سندرم طناب مرکزی بهترین پیش‌آگهی را داشته و احتمال درمان و حرکت مستقل در این افراد بسیار بالا است.

با این حال تمامی افراد دچار انواع آسیب نخاعی ،حتی آسیب نخاعی کامل، با توانبخشی مناسب و به موقع از یک تا 4 سال اول پس از آسیب درجاتی از بهبودی و استقلال عملکرد را می‌توانند به دست آورند. کاردرمانی مهم ترین درمان پس از آسیب نخاعی به شمار می‌رود چرا که هدف آن مستقل شدن فرد با روش‌های گوناگون است که برای افراد با انواع آسیب‌های نخاعی بسیار مهم به شمار می‌رود.