توانبخشی حرفه‌ ای و مراحل آن | توانبخشی، پلی برای ارتقا معلولین در جامعه

طبق تعریف، توانبخشی حرفه‌ ای شامل مشاوره حرفه‌ای، آموزش حرفه‌ای و کاریابی برای افراد دارای معلولیت است که هدف آن رساندن این افراد به استقلال فردی و مشارکت در جامعه است. پس با این حساب متوجه شدیم که افراد ناتوان مورد توجه توانبخشی حرفه ای و خدمات آن، از جهت یافتن شغل هستند. توانبخشی حرفه‌ای در قدم اول توانایی و مهارت‌های فردی ،علاقه و ارزش‌های شما را ارزیابی می‌کند. سپس بر اساس آن، یک حرفه را به شما آموزش می‌دهد. کارِ توانبخشی حرفه‌ ای در اینجا به پایان نمی‌رسد. توانبخشی حرفه‌ ای، پس از آموزش، کمک می‌کند یک فرصت شغلی، متناسب با حرفه خودتان پیدا کنید و در آن مشغول به فعالیت شوید.

مراحل توانبخشی حرفه‌ ای؛ توانبخشی حرفه‌ای شامل چه مراحلی است؟

بی شک یکی از معضلات اصلی افراد ناتوان، هویت و اعتماد به نفسی است که به دلیل نپذیرفته شدن از سوی جامعه، از دست داده‌اند. طبق هرم مازلو، نیاز‌های اساسی انسان مانند خوراک، پوشاک و... اگر تامین شود، فرد بدون دغدغه به سمت نیاز‌هایی که در راس هرم هستند، می‌رود. یعنی رسیدن به تعامل شایسته با اجتماع، احساس اعتماد به نفس و در نهایت خودشکوفایی فردی.

هدف اصلی توانبخشی حرفه‌ ای شناسایی استعداد‌ها و پرورش آنها است. در گام بعدی توانبخشی حرفه‌ ای، با یافتن شغل برای افراد ناتوان آن‌ها را به جامعه پیوند می‌دهد. توانبخشی حرفه‌ای شامل مراحل زیر است.

ارزیابی پیشرفته در توانبخشی حرفه‌ ای

هدف از ارزیابی در توانبخشی حرفه‌ ای، یافتن پتانسیل، استعداد و مهارت‌های فرد برای پرورش آن‌ها و همچنین شناخت موانع شغلی و رفع آن است. در این ارزیابی توانایی‌های فیزیکی، ذهنی، علاقه مندی‌ها، مهارت، ارزش‌ها، موانع فیزیکی محیط و موانع خانوادگی مورد بررسی قرار می‌گیرند. ارزیابی به سه صورتِ مصاحبه، مشاهده از طریق انجام کار و تست‌های روانشناختی صورت می‌گیرد. در این مرحله از توانبخشی حرفه‌ ای آیتم‌های زیر مورد توجه است.

• ارزیابی فردی، که شامل ارزیابی فیزیکی، مهارت‌های کاری و رفتار‌های کاری است.
• ارزیابی و شناخت موانع کاری
• ارزیابی محیط

آموزش حرفه‌ای در توانبخشی حرفه‌ ای

طبق داده‌های حاصل از ارزیابی حرفه‌ای، حیطه‌ای که فرد پتانسیل و شرایط کار در آن را دارد، مشخص می‌شود. حال آموزش‌های لازم در جهت رسیدن به صلاحیت و شایستگی کاری به وی داده می‌شود. اینکه فرد در چه بازه‌ای بتواند شغل یا مهارت مورد نظر را فرابگیرد، آموزش حرفه‌ای را به سه دسته ابتدایی، متوسط و حرفه‌ای تقسیم می‌کند.

استخدام یا کاریابی در توانبخشی حرفه‌ ای

در این مرحله ما یک نیروی آماده به کار داریم که باید به دنبال یافتن یک فرصت شغلیِ مناسب با حرفه‌ای که در آن آموزش دیده‌است باشیم. ممکن است فرد معلول پس از استخدام، برای اثبات کردن خود به کارفرما مدتی بدون مزد کار کند.

دنبال کردن، آخرین مرحله توانبخشی حرفه‌ ای

به نظر می‌رسد کار در مرحله قبل تمام شده و نیروی استخدام شده را دیگر به حال خود رها می‌کنیم؛ اما چنین نیست. پس از استخدام مجددا باید پیگیری‌هایی در جهت رضایت از کار و رسیدگی‌های مالی و غیرمالی به فرد معلول از سمت کارفرما، صورت گیرد. شاید لازم باشد فرد را از آن سیستم کاری خارج کرده و به دنبال موقعیتی دیگر باشیم.

موانع موجود در فرآیند توانبخشی حرفه‌ ای

مسلما این راهی که در پیش گرفته شده دارای موانع و مشکلات بسیاری است. از یک سو جامعه و از سوی دیگر کارفرما، حاضر به پذیرش نیرو‌هایِ دارای معلولیت در سیستم خود نیست. آگاهی بخشی عمومی می‌تواند دید عموم مردم را نسبت به سایر توانایی‌های افراد معلول تغییر دهد تا آنها نیز بتوانند در جامعه صاحب شغل و هویت شغلی شوند. برخی از موانع موجود در مسیر توانبخشی حرفه‌ای شامل موارد زیر است:

• نگرش افراد جامعه نسبت به معلولین
• کمبود آگاهی در میان کارفرمایان و مدیران از سایر توانایی‌های افراد معلول
• کمبود وسایل برای جابه‌جایی و تحرک
• پایین بودن سطح سواد و معلومات در برخی ازافراد معلول
• عدم تمایل مراکز آموزشی در تلفیق افراد معلول با افراد عادی برای آموزش
• ترس از ناامنی و آسیب پذیری در محیط کار از سمت افراد معلول
• عدم تمایل به دریافت آموزش‌های مناسب و اشتغال، در بین برخی از معلولین

فواید داشتن شغل برای افراد ناتوان

تمام آنچه که توانبخشی حرفه‌ ای به دنبال آن است، یافتن شغل برای افراد معلول است. کار یا شغل درواقع شامل فعالیت‌های جسمی یا فکری است که نیازمند تلاش بوده و به تولید کالا و خدمات منجر می‌شود. با توجه به نگاه افراد به کار و ارزش‌های فردی، اهمیت کار در افراد مختلف متفاوت است. بر این اساس کار ممکن است لذت بخش، هیجان انگیز یا خسته کننده و یکنواخت باشد. در ادامه به تاثیرات فیزیکی و شناختی کار اشاره می‌کنیم:

• افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس
• افزایش کیفیت زندگی
• افزایش مشارکت اجتماعی
• بهبود عملکرد‌های اجتماعی
• توانبخشی و بازتوانی

کاردرمانی و توانبخشی حرفه‌ ای؛ نقش کاردرمانی حرفه‌ای در درمان بیماری‌ها

کاردرمانی یکی از رشته‌های توانبخشی است که نقش موثری در توانبخشی حرفه‌ ای و رسیدن به اهداف آن دارد. کاردرمانی به کمک تکنیک‌های درمانی سعی در کاهش ناتوانی و محدودیت‌های حرکتی افراد دارد و با تجویز وسایل کمکی سعی می‌کند آنان را به حداکثر استقلال در امور خود برساند. همچنین کاردرمانی با ارائه دادن خدمات مشاوره‌ای، به افزایش مشارکت و ایجاد روابط اجتماعی در افراد معلول کمک می‌کند.

توانبخشی حرفه‌ ای، امیدی جدیدی برای افراد ناتوان

در پایان می‌خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که آیا قانونی برای ایجاد اشتغال در برای معلولین وجود دارد؟ طبق قوانین، دولت موظف است حداقل سه درصد ازاستخدام‌های رسمی و پیمانی در دستگاه‌های دولتی و وزارت خانه‌ها و موسسات را به استخدام معلولین اختصاص دهد. پس با توجه به قوانین و تبصره‌های کار، افراد معلول نیز می‌توانند در جامعه فعالیت کنند و از این طریق به درآمد زایی برسند. همچنین دولت باید اماکن عمومی را برای جابه‌جایی این افراد مناسب سازی کند و حقوقی را به آنها اختصاص دهد. کاردرمانی نیز وظیفه آماده سازی این افراد برای رسیدن به شغل مورد نظرشان را دارد. به امید آنکه شاهد افزایش آگاهی کارفرمایان و ایجاد اشتغال از سوی آنان برای افراد معلول باشیم.