بازی درمانی چیست؟ | جایگاه بازی درمانی در کاردرمانی

بازی همیشه برای کودکان جذاب است. هنگام بازی، کودک با تمام اشتیاق سعی می‌کند تا مراحل بازی را پشت سر بگذارد. به تعبیر دیگر، بازی نه تنها باعث سرگرمی کودک می‌شود، بلکه می‌تواند شخصیت وی را شکل داده و به رشد و نمو او کمک کند. برای اینکه به درک بهتری نسبت به بازی درمانی برسید، بهتر است تا به این سوال پاسخ دهیم که بازی درمانی چیست؟ همچنین سعی خواهیم کرد تا در این مطلب به جایگاه آن در کاردرمانی نیز اشاره کنیم. با ما همراه باشید تا اثرات شگفت انگیز بازی را برای کودکان درک کنید.

منظور از بازی درمانی برای کودکان چیست؟

بازی انواع خاصی دارد. کودک در هر سن باید مهارت‌های خاصی را کسب کند و متناسب با سن خود به درکی از محیط برسد. گاهی به دلیل مشکلات خاصی در طی روند رش کودک، کودک قادر نیست تا یکسری از مهارت‌های متناسب با سن خود را درک کند. بازی درمانی در این لحظه به کمک کودک می‌آید و مشکلات وی را حل می‌کند؛ در واقع علم استفاده از بازی برای حل مشکلات کودک است.

همان طور که اشاره شد، کودک نمی‌تواند مشکلات خود را به زبان بیاورد، لذا یک کاردرمانگر ماهر با درگیر کردن کودک در یک بازی خاص، سعی می‌کند تا مشکلات وی را درک کند. سپس بازی‌هایی به وی ارائه می‌کند که به نحوی در جهت رفع مشکل کودک پیش برود. بگذارید موضوع را اندکی ساده‌تر بیان کنیم. فرض کنید کودکی قادر به درک مفاهیم اعداد نیست. یک کاردرمانگر سعی می‌کند تا با اجرای یک بازی، در وهله اول نظر کودک را جلب کند و علاقه وی را برانگیزد. بعد از مشتاق شدن کودک نسبت به بازی، درمانگر سعی می‌کند تا بازی را در مسیری پیش ببرد که مفهوم اعداد برای کودک ملموس شود.

در واقع کاردرمانگر از کودک می‌خواهد تا به اعداد توجه کند. البته توجه به اعداد در طی بازی و به طور غیر مستقیم است. مثلا کاردرمانگر دو عروسک در مقابل کودک قرار می‌دهد و می‌گوید:"این دوتا عروسک اومدن خونه تو مهمونی، حالا باید برای هر دوتاشون غذا درست کنی" رفته رفته کودک با مفهوم اعداد آشنا می‌شود و بعد از چند جلسه کاردرمانی و بازی درمانی مشاهده خواهید کرد که کودک نسبت به مفهوم اعداد آشنا شده است.

انواع بازی چیست؟

هر بازی‌ای برای کودک خاصیت درمانی ندارد. در واقع برای نفع بردن از بازی درمانی، باید دانش لازم را در این زمینه داشته باشید. بازی انواع خاصی دارد که متناسب با سن کودک است. اگر با کودک بازی‌ای انجام شود که متناسب با سن او نباشد؛ نه تنها کودک در بازی درگیر نمی‌شود، بلکه اثر درمانی خاصی نیز عاید کودک نخواهد شد. بنابراین درمانگر باید به خوبی، بازی و انواع آن را بشناسد و متناسب با سن و نیاز کودک یک بازی خاص را انتخاب کند. در ادامه انواع بازی را برای شما شرح خواهیم داد.

بازی‌های حسی و حرکتی

بازی‌های حسی و حرکتی بیشتر روی تقویت عضلات، کسب مهارت‌های حسی-حرکتی، هماهنگی بین اعضای مختلف بدن، تقویت بینایی و شنوایی تاکید دارد. این نوع از بازی مناسب کودکان تا سن دو سالگی است. در این گونه از بازی‌ها، کودک با ارتباط برقرار کردن با اساب بازی، سعی می‌کند تا متناسب با سن خود، محیط اطراف را درک کند.

بازی‌های تقلیدی

سن دو سالگی، شروع بازی‌های تقلیدی برای کودک است. در واقع دو سالگی آغاز ارتباط واقعی کودک با محیط پیرامون است. بازی‌های تقلیدی سبب می‌شود تا کودک با الگو گرفتن از محیط اطراف، به ارتباط با محیط سرگرم شود. بازی‌های تقلیدی باعث شکل گیری شخصیت کودک می‌شود و از مهم‌ترین انواع بازی محسوب می‌شود. در این سن باید به اسباب بازی‌هایی که برای کودک انتخاب می‌کند بسیار توجه کنید. کودک نه تنها از اسباب بازی‌ها تقلید می‌کند، بلکه از رفتار والدین نیز تقلید می‌کند. به عنوان مثال اگر در حین بازی عروسک کودک شروع به خواندن کتاب کند، کودک نیز متمایل می‌شود تا کتاب در دست بگیرد و طوری وانمود می‌کند که انگار دارد کتاب را مطالعه می‌کند.

بازی‌های قاعده دار

در سن چهار سالگی، کودک وارد مرحله بازی‌های قاعده‌دار می‌شود. این بازی‌ها در 12 سالگی به تکامل خود می‌رسند و تا پایان عمر نیز ادامه دارند. کودک در این بازی‌ها، قوانینی برای بازی وضع می‌کند. مثلا در هنگام خاله بازی به شما می‌گوید که هنگام ورود به منزل باید زنگ بزنید و من در را باز کنم. در بازی‌های قاعده دار کودک و سایر افرادی که در بازی شرکت دارند باید قوانین بازی را به طور کامل رعایت کنند. در این گونه از بازی‌ها حس رقابت، برد و باخت، رعایت نوبت و... به کودک آموخته می‌شود.

بازی‌های آموزشی

بازی‌های آموزشی یکی دیگر از انواع بازی هستند که در این حیطه کاربرد بسیاری دارند. در اینگونه از بازی‌ها سعی می‌شود تا مفهوم خاصی به کودک آموزش داده شود. در واقع از آنجایی که بازی لذت بخش است و کودک نقشی فعال در آن ایفا می‌کند؛ می‌توان مفاهیم خاصی را نیز به کودک یاد داد. به عنوان مثال، در طی یک بازی می‌توان به کودک آموزش داد که باید نوبت را رعایت کند.

مزایای بازی درمانی چیست؟

طبق گزارش سازمان بازی درمانی، 71 درصد از کودکانی که از این روش استفاده کردند، از نتایج آن سود بردند و تغییرات مثبتی در آن‌ها ظاهر شد. در ابتدا ممکن است که کودک نسبت به شرکت در بازی گارد بگیرد، اما با گذشت چند جلسه و با توجه به تکنیک‌هایی که کاردرمانگر در طول جلسات انجام می‌دهد، کودک خود را درگیر بازی می‌کند و حتی خلاقیت و ابتکار نیز به خرج می‌دهد. مهم‌ترین مزایای بازی درمانی که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد به شرح زیر است:

• کودک مسئولیت بیشتری در قبال برخی از رفتارهای خود می‌گیرد
• بازی باعث پیشرفت مهارت حل مسئله در کودک می‌شود
• احترام به خود
• هم دردی و حس احترام به دیگران
• کاهش اضطراب
• یادگیری بیان و ابراز احساسات
• تقویت مهارت های اجتماعی
• رابطه خانوادگی قوی و صمیمی

چه زمانی از بازی درمانی استفاده می‌شود؟

هر چند بازی درمانی برای تمامی سنین مناسب است، اما اصولا برای کودکان 3 تا 12 سال استفاده می‌شود. همانطور که پیشتر بیان شد، در هر سن، بازی خاصی برای کودک در نظر گرفته می‌شود. در ادامه به صورت تیتروار به موارد کاربرد آن اشاره خواهیم کرد.

• هنگام ابتلا به بیماری‌های جسمی و وجود درد مزمن
• تاخیر رشدی و ناتوانی در یادگیری
• مشکلات رفتاری در مدرسه
• رفتار پرخاشگرانه و مقابله جویانه
• مشکلات خانوادگی، نظیر طلاق یا مرگ یکی از اعضای خانواده
• حوادث و بلایایی که باعث وحشت کودک می‌شود.
• ابیوز و کودک آزاری
• اضطراب و افسردگی
• مشکلات دست شویی رفتن و خوردن (eating)
• نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
• طیف اختلالات اتیسم (ASD)

بازی درمانی چگونه عمل می‌کند؟

از آنجایی که کودک متناسب با سن خود نمی‌تواند مهارت‌های بیانی بزرگسالان را داشته باشد، لذا افکار، احساسات و تمایلات خود را به وسیله بازی نشان می‌دهد. در طی فرآیند، این کاردرمانگر است که خود را وارد دنیای کودک می‌کند و متناسب با مهارت‌های کودک با وی ارتباط برقرار می‌کند. یادگیری این مهارت نیازمند آموزش است و هر فردی صلاحیت انجام بازی درمانی را ندارد. با ورود کاردرمانگر به دنیای کودک، کودک به راحتی احساسات و نیازهای خود را در بازی بیان کرده و کاردرمانگر به نیازهای وی پی می‌برد.

بعد از پی بردن به نیازهای کودک، کاردرمانگر اهداف درمانی خاصی برای کودک تنظیم می‌کند و کودک و بازی را به شیوه‌ای غیرمستقیم به آن سمت سوق می‌دهد. بنابراین مدیریت جلسه با کاردرمانگر است، هر چند که کودک آزادانه رفتار می‌کند و اینگونه می‌اندیشد که رئیس بازی اوست. همچنین امکان دارد که گاهی کاردرمانگر بازی را به صورت گروهی برای کودک برگذار کند.

جلسات بازی درمانی به چه صورتی برگذار می‌شود؟

جلسات حدود نیم تا یک ساعت به طول می‌انجامد. این جلسات در محیط‌های شادی برگذار می‌شود که کودک احساس امنیت و آرامش کند. کاردرمانگر امکان دارد که از شیوه دستوری یا غیر مستقیم استفاده کند. اینکه کاردرمانگر کدام شیوه بازی را انتخاب کند بستگی به سن و مشکل کودک دارد. در شیوه دستوری کاردرمانگر به شیوه آشکاری جلسه را در دست می‌گیرد و کودک را هدایت می‌کند. در شیوه غیر مستقیم، در نقطه مقابل، این کودک است که جلسه را در دست می‌گیرد و کاردرمانگر در مواقع ضروری ورود می‌کند و کودک را به جهت خاصی سوق می‌دهد.

کاردرمانی و بازی درمانی

کاردرمانگران در طول دوران تحصیل، به خوبی با رشد کودک و نیاز های وی آشنا می‌شوند. همچنین آنان با مشکلات روانپزشکی کودکان نیز آشنا هستند. علاوه بر موارد گفته شده، کاردرمانگران در طول دوران تحصیل واحد‌های زیادی را تحت عنوان بازی درمانی پشت سر می‌گذارند و به خوبی با بازدرمانی و شیوه اجرای آن آشنا هستند. بنابراین کاردرمانی و بازی درمانی پیوند نزدیکی بایکدیگر دارند و کاردرمانگران به خوبی می‌توانند جلسات کاردرمانی را برگذار کنند و کودک شما نیز از این جلسات نهاین بهره را ببرد. امیدواریم که از مطالب بیان شده نهایت بهره را ببرید.