چارچوب مداخلات کاردرمانی | کامل‌ترین راهنمایی که تا به حال خوانده‌اید

هدف چارچوب مداخلات کاردرمانی، ارائه ساختار یا پایه ای است که بر اساس آن بتوان یک سیستم یا یک مفهوم را تعریف نمود. برای اینکه با چارچوب مداخلات کاردرمانی آشنا شوید، ابتدا باید بدانید که در این چارچوب ما قصد داریم دو مورد را به شما معرفی کنیم:

1. دامنه‌ (Domain): که گستره‌ آن را مشخص می‌کند و به شما متذکر می‌شود که افراد شاغل در این رشته باید در چه زمینه‌هایی مهارت داشته باشند.
2. پروسه‌ (Process): که توصیف کننده اقداماتی است که توسط کاردرمانگر صورت می‌گیرد که مراجع محور است و بر روی مشارکت فرد در فعالیت تاکید دارد.

هر چند که دامنه و پروسه‌ در چارچوب مداخلات کاردرمانی پیوند تنگاتنگی با هم دارند، برای روشن‌تر شدن موضوع، ما این دو مبحث را جدا نموده‌ایم. همچنین برای فهمیدن عمیق موضوع، نیاز است تا با چند تعریف آشنا شویم:

1. سلامتی (Health): سلامتی به عنوان شرایطی تعریف می‌شود که در آن فرد از لحاظ فیزیکی، ذهنی و رفاه اجتماعی مشکلی نداشته باشد، نه اینکه بیماری و یا ناتوانی خاصی داشته باشد. (سازمان بهداشت جهانی)
2. رفاه (Well-being): یک اصطلاح کلی است که تمامی جنبه‌های زندگی انسان، شامل جسم، ذهن و جنبه‌های اجتماعی را دربرمی‌گیرد. (سازمان بهداشت جهانی)
3. مشارکت (Participation): به عنوان درگیر شدن در شرایط مختلف زندگی است. (سازمان بهداشت جهانی)

دامنه کاردرمانی

تمامی جنبه‌های دامنه‌ کاردرمانی که شامل کار (Occupation)، فاکتور‌های مراجع، مهارت‌های اجرایی، الگو‌های اجرایی، زمینه و محیط می‌باشد، دارای ارزش و اعتبار یکسانی می‌باشند و در ارتباط با یکدیگر است که می‌توانند سلامتی (Health)، رفاه(Well-Being) و مشارکت (Participation) را برای فرد تامین کنند. کاردرمانگران آموزش دیده‌اند تا تمامی جنبه‌های ذکر شده را مورد ارزیابی قرار دهند و به ارتباط میان آن‌ها بیاندیشند. از این‌رو است که کاردرمانی یک دیدگاه کل‌نگر به زندگی افراد دارد و تمام جنبه‌های زندگی را که در بالا ذکر شد، مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در ادامه به تک تک جنبه‌های دامنه‌ کاردرمانی به طور مختصر می‌پردازیم.

• کار (Occupation)

Occupation به عنوان فعالیتی در نظر گرفته می‌شود که برای فرد معنادار است، هدفمند است و به او هویت می‌بخشد. به عنوان مثال، شاید نجاری کار هدفمندی برای شما نباشد، اما برای یک نجار، فعایتِ بریدن چوب، استفاده از چکش و... به او هویت می‌بخشد و کاملا برای او معنادار است. تعاریف مختلفی از Occupation توسط بزرگان رشته‌ کاردرمانی ارائه شده است. یکی از تعارف که توسط فدراسیون جهانی کاردرمانی (WFOT) ارائه شده است، بدین صورت است:

تمامی فعالیت‌هایی که فرد در محیط خانه و اجتماع انجام می‌دهد تا زمان خود را مشغول کند و به زندگی خود معنی و جهت ببخشد. به عبارت دیگر، تمام کار‌هایی که فرد نیاز دارد انجام دهد، می‌خواهد انجام دهد و یا از او انتظار می‌رود تا انجام دهد.

در چارچوب کاردرمانی یک تقسیم‌بندی از Occupation وجود دارد که به شرح زیر است. زمانی که یک درمانگر، Occupation یک فرد را بررسی می‌کند، در واقع او تمام 8 جنبه ذکر شده در زیر را در نظر می‌گیرد:

1. Activity Of Daily Living (ADL) یا فعالیت‌های روزمره‌ زندگی
2. Instrumental Activity Of Daily Living (IADL) یا فعالیت‌های پیچیده روزمره‌ زندگی
3. استراحت و خواب
4. تحصیل
5. کار
6. بازی
7. اوغات فراقت
8. مشارکت اجتماعی

• فاکتورهای مراجع (Client Factors)

فاکتورهای مراجع، در واقع همان باورها، ظرفیت‌ها و ویژگی‌هایی است که درون مراجع وجود دارد و بر عملکرد او در انجام فعالیت‌ها اثر می‌گذارد. برای اینکه بهتر و عمیق‌تر فاکتورهای مراجع را درک کنید، در ادامه تمامی این فاکتورها را برای شما به صورت جداگانه نام می‌بریم که به شرح زیر است. یک کاردرمانگر، در هنگام ارزیابی، تمامی فاکتورهای ذکر شده در زیر را در نظر می‌گیرد و در صورت تشخیص مشکل، در آن زمینه اقدامات لازم را به عمل می‌آورد:

1. باورها
2. اعتقادات
3. معنویت
4. عملکرد بدن
5. ساختار بدن

• مهارت اجرایی (Performance Skills)

دیدگاه‌های مختلفی برای تقسیم‌بندی مهارت‌های اجرایی وجود دارد. به طور کلی، مهارت‌های اجرایی، مهارت‌هایی هستند که در کنار یکدیگر، می‌توانند انجام یک کار را برای فرد ممکن سازند. در یک تقسیم‌بندی، مهارت‌های اجرایی بدین صورت طبقه‌بندی می‌شود. البته در بعضی دیگر از تقسیم بندی‌ها، موارد متعدد دیگری برای مهارت‌های اجرایی ذکر می‌شود که یک کاردرمانگر را موظف می‌کند تا آن موردها را نیز مورد ارزیابی قرار دهد.:

1. مهارت حرکتی (Motor Skills)
2. مهارت پردازش (Process Skills)
3. تعامل اجتماعی (Social Intraction)

• الگوهای اجرایی (Performance Patterns)

تمامی فعالیت‌هایی که ما در طول روز انجام می‌دهیم، از یک الگوی خاصی تبعیت می‌کند. طبق تقسیم بندی انجام شده در چارچوب کاردرمانی، الگوهای اجرایی به شرح زیر است:

1. عادت‌ها
2. نقش‌ها
3. روتین‌ها
4. مناسک

• زمینه و محیط (Environment and Context)

تمام فعالیت‌هایی که ما انجام می‌دهیم در یک زمینه و محیط اتفاق می‌افتد که می‌تواند به شرح زیر باشد:

1. فرهنگی
2. شخصی
3. فیزیکی
4. اجتماعی
5. زمانی
6. مجازی-واقعی

تمامی موارد ذکر شده تا به اینجا، دامنه‌ رشته کاردرمانی را تعیین می‌کند. یک کاردرمانگر حرفه‌ای، تمامی این تقسیم بندی‌ها را به خوبی می‌داند و همه آن‌ها را در هنگام ارزیابی در نظر می‌گیرد و به انسان، به عنوان یک کل می‌نگرد.

پروسه کاردرمانی

پروسه‌ کاردرمانی، شامل مجموعه اقداماتی است که یک کاردرمانگر در هنگام ارائه‌ خدمات کاردرمانی به شما ارائه می‌کند. در ادامه ما پروسه کاردرمانی را به طور مختصر برای شما بیان خواهیم کرد.

ارزیابی

برای انجام ارزیابی دقیق و اصولی، نیاز است تا فاکتورهای مختلفی در نظر گرفته شود. در ادامه این فاکتورها را به صورت جداگانه مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

• مشخصات کاری (Occupational Profile)

در این مرحله کاردرمانگر سعی می‌کند تا اطلاعات لازم را از فرد مراجع بگیرد. برای به دست آوردن اطلاعات شیوه‌های مختلفی وجود دارد که آن ها را در مقالات جداگانه‌ای مورد بحث قرار خواهیم داد.

• آنالیز عملکرد کاری (Analysis Of Occupational Performance)

پس از جمع آوری اطلاعات، لازم است تا فرد کاردرمانگر این اطلاعات را مورد بررسی قرار دهد. روش آنالیز فعالیت یک کار پیچیده و دقیق است که تنها یک کاردرمانگر حرفه‌ای می‌تواند آن را به خوبی انجام دهد.

• برنامه مداخلات

برای اینکه کاردرمانگر بداند در طول جلسه باید چه کاری انجام دهد، یک برنامه برای خود تدوین می‌کند و مشخص می‌کند که در فلان جلسه قرار است از فلان مداخلات استفاده کند. وی این برنامه را با توجه به ارزیابی انجام شده تدوین می‌کند.

• انجام مداخلات

در این مرحله، برنامه‌ نوشته شده در مرحله‌ قبل را مو به مو اجرا می‌کند.

• مرور مداخلات

کاردرمانگر برای اینکه مطمئن شود که آیا روند درمان به درستی پیش می‌رود یا خیر، در این مرحله مداخلات خود را مرور می‌کند و میزان پیشرفت مراجع را می‌سنجد. اگر پیشرفت حاصل شده باشد، به کار خود ادامه می‌دهد، در غیر این صورت، یک بازنگری در برنامه‌ مداخلات انجام می‌دهد.

دست‌یابی به اهداف

همان طور که مطالعه کردید، روند درمان و مداخله در کاردرمانی، یک امر بسیار پیچیده و حساس است که باید با دقت هر چه تمام‌تر صورت بگیرد. تمامی مطالب ذکر شده درباره چارچوب کاردرمانی، اعم از دامنه و پروسه را یک کاردرمانگر حرفه‌ای در نظر می‌گیرد تا بهترین نتایج برای فرد مراجع حاصل شود.