کاردرمانی در سالمندان | آیا سالمندی مساوی با از کارافتادگیست؟
امروزه با بالا رفتن میانگین سن افراد جامعه، سالمندان، شمار زیادی از جمعیت جامعه را به خود اختصاص میدهند. با توجه به اینکه با افزایش سن، افراد، درگیر مشکلات بسیار زیادی از جمله مشکلات جسمی و روانی میشوند
ریحانه زارع
به طور کلی سالمندی یا پیری، با افت تدریجی عملکرد ساختمانها و ارگانهای بدن همراه است. این وقایع در طول زمان بروز کرده و باعث افت عملکرد و کیفیت زندگی در افراد میشود. در منابع مختلف، سنهای مختلفی برای سالمندان در نظر گرفته میشود ولی به طور معمول افرادی با سن بیشتر از 60-65 سال، سالمند محسوب میشوند. در این مطلب قصد داریم توضیح دهیم که کاردرمانی در سالمندان شامل چه فرآیندهایی است و از طریق کاردرمانی، چگونه میتوان به بهبود کیفیت زندگی سالمندان کمک کرد.
پیری یا سالمندی، یک پروسه طبیعی در زندگی افراد است که هر فرد با توجه به سبک زندگی خود، دیرتر یا زودتر با آن مواجه میشود. این روند تدریجی بوده و به مرور زمان استقلال فرد را تحت تاثیر قرار میدهد.
دوره سالمندی و تغییراتی که در آن رخ میدهد؛ کاردرمانی در سالمندان
تغییرات در دوره سالمندی بسیار گسترده بوده و ابعاد مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار میدهد. در این دوره، تغییرات از وضعیت جسمانی فرد شروع میشود، ضعف عضلانی بروز کرده و به مرور عضلات تحلیل میروند، تعادل کاهش یافته و این افراد در خطر افتادن مکرر قرار میگیرند. مشکلات شناختی از دیگر تغییرات دوره سالمندی است که میتواند در قالب آلزایمر، پارکینسون و انواع زوال عقل و.... بروز کند. حافظه نیز در افراد سالمند مختل میشود که با افزایش سن شدت این اختلال افزایش مییابد. تغییرات روانی و تغییر در خلق و خوی افراد سالمند، به دلیل پروسه بازنشستگی و دیگر مشکلات گفته شده بسیار شایع است.
این افراد با احساس طرد شدن دست و پنجه نرم میکنند و در معرض افسردگی هستند. مجموع این عوامل نهایتا باعث سرخوردگی و کنارهگیری اجتماعی میشود که برای سالمند بسیار مخرب بوده و کیفیت زندگی او و استقلال فرد را کاهش میدهد. در ادامه به برخی از شایعترین مشکلات جسمانی و شناختی-روانی سالمندان اشاره خواهیم کرد.
مشکلات جسمانی سالمندان
در سطح بیولوژیکی، پیری ناشی از تأثیر تجمع طیف گسترده ای از آسیب های مولکولی و سلولی در طول زمان است. این امر منجر به کاهش تدریجی ظرفیت جسمی و ذهنی، افزایش خطر ابتلا به بیماری و در نهایت مرگ میشود. این تغییرات نه خطی هستند و نه سازگار، و فقط با سن افراد مرتبط هستند. در ادامه به برحی از مشکلات جسمی شایع در سالمندان اشاره میکنیم:
- کاهش تعادل
- مشکلات قلبی و ریوی
- تحلیل عضلانی و ضعف عضلات
- سفتی و سختی مفاصل
- پوکی استخوان
- انواع محدودیتهای حرکتی
- انواع تغییر شکل ستون فقرات
- اختلال در راه رفتن
- آرتریتها
- ضعف حواس
مشکلات شناختی-روانی سالمندان
مشکلات سلامت روان در میان سالمندان رایج است و ممکن است شامل انزوا، اختلالات عاطفی و اضطرابی، زوال عقل و روان پریشی و ... باشد. بسیاری از سالمندان همچنین از اختلالات خواب و رفتاری، زوال شناختی یا حالت های سردرگمی در نتیجه اختلالات فیزیکی یا مداخلات جراحی رنج می برند. در ادامه به برحی از مشکلات روانی شایع در سالمندان اشاره میکنیم:
- دمانس یا زوال عقل
- از دست دادن حافظه
- استرس
- ترسِ از دست دادن عزیزان و خانواده
- ترس از طرد شدن
- افزایش اضطراب
- افسردگی که به عنوان شایعترین مشکل سالمندی شناخته میشود.
- مشکلات خواب
- اختلال در صحبت کردن و درک
کاردرمانی در سالمندان؛ مداخلات کاردرمانی در سالمندان
هدف کلی کاردرمانی در سالمندان حفظ استقلال فرد سالمند و ارتقای کیفیت زندگی فرد و خانواده و مراقبان اوست. دراین راستا، کاردرمانی مداخلات متفاوتی انجام میدهد که با توجه به مشکلات فرد گسترده هستند. کاردرمانگر در ابتدا ارزیابیهای لازم را در جهت شناسایی مشکلات جسمی و شناختی و رفتاری بیمار انجام میدهد تا اختلالات موجود در ADL یا فعالیت روزمره سالمند شناسایی کند و راهکارهای لازم را ارائه دهد و با مداخله موثر، بهزیستی فرد را ارتقا دهد.
بنابراین نمیتوان یک پروتکل کلی را برای تمامی سالمندان، در کاردرمانی در سالمندان به کار برد. به بیان دقیقتر، در ابتدا ارزیابیهای لازم روی سالمند صورت میگیرد و مشخص میشود که در چه حیطههایی ناتوان یا کمتوان شده است؛ سپس با توجه به علایق و ارزشهای فرد سالمند، فعالیتهایی هدفمندی برای وی تنظیم میشود که درجهت کسب استقلال بیشتر وی گام برمیدارد.
مداخلات کاردرمانی در مشکلات قلبی-عروقی و ریوی سالمندان
مشکلات قلبی، عروقی و ریوی تغییراتی هستند که در نتیجه افزایش سن، به صورت نرمال ایجاد میشود و متناسب با سبک زندگی در افراد شدت میگیرند. استرسهای حاد و طولانی مدت، سیستم قلبی ـ عروقی را تضعیف میکند. وضعیت تغذیه، وزن، سیگار کشیدن، کیفیت خواب و استراحت سالمندان همگی از ریسک فاکتورهای ابتلا به مشکلات قلبی و ریوی هستند.
کاردرمانی در سالمندان با ارائه فعالیتهای فیزیکی متناسب با وضعیت سالمندان؛ در جهت رفع مشکلات آنها، مشاوره و آموزش درباره تغذیه سالمندان و سبک زندگی آنها، راه های بهبودی کیفیت خواب سالمندان ،در افزیش سلامت آنها موثر است.
مداخلات کاردرمانی در مشکلات حسی سالمندان
مشکلات حسی در سالمندان باعث کاهش دریافت اطلاعات این افراد از محیط و در نتیجه محدودیت مشارکت در فعالیتها میشود. انواع مشکلات در سیستم حواس پنجگانه از این دسته هستند. مثلا مشکلات در سیستم شنوایی سالمند باعث عدم دریافت اطلاعات از محیط و نهایتا گوشهگیری سالمند میشود. برخی از افراد با این تغییرات تطابق پیدا میکنند و برخی دیگر خیر. در ادامه برخی از تظاهرات بالینی افراد سالمند، با مشکلات حسی و ادراکی را برای شما لیست کردهایم.
- حساسیت و حواس کاهش مییابد.
- مشکلات ادراکی گسترده که نشانه تغیرات سیستم نورونی و کاهش قابل توجه سیناپسهای مغزی است.
- مشکلات شناختی گسترده که قدرت تطابق فرد با محیط را کاهش میدهد و حافظه و قدرت تفکر را مختل میکند.
کاردرمانی در سالمندان با بازآموزیهای حسی و آموزش الگوهای حسی جایگزین در افراد، تطابق با محیط را آموزش میدهد و با فعالیتها مرتبط، حافظه فرد را تقویت میکنند همچنین فعالیتهای تحریک کننده حواس، هوش و مهارت میتواند سیناپسهای مغزی را در افراد حفظ کند و روند زوال عقل و شناخت را به تعویق بیاندازد. کاردرمانگر با تنظیم فعالیتهای مناسب سالمند، شما را در این پروسه یاری میدهد.
مداخلات کاردرمانی در مشکلات اسکلتی سالمند
آتروفی یا تحلیل عضلانی و تغییرات مرتبط با سن در سیستم اسکلتی فرد، ارتباط مهم و مستقیمی با تواناییهای عملکردی فرد دارد. این سیستم میتواند باعث از دست دادن استقلال در زمینه ADL و فعالیتهای روزمره فرد و توانایی نگهداری از خود شود به همین دلیل بسیار مهم است. کاردرمانی با ارائه ورزشهای مناسب و تمرینات مرتبط، شامل کشش عضلات و حفظ انعطاف پذیری آنها، بهبود تعادل و افزایش یا حفظ تحمل عضلانی به حفظ عملکرد بیمار میپردازد.
کاردرمانی در سالمندان با حذف یا تعدیل فعالیتها، اصلاح سبک زندگی مراجع و تنظیم فعالیتها متناسب با تواناییهای بیمار در جهت پیشرفت یا حفظ تواناییهای فرد نقش مهمی دارد. هدف از کاردرمانی این است که سالمند همواره فعال باشد، در جامعه حضور یابد و فعالیتهای روزمره خود را با نهایت استقلال انجام دهد .
مداخلات کاردرمانی در مشکلات روانی سالمند
افراد مسن باید بتوانند در طی زندگی خود سلامتی را حفظ کنند و حس موثر بودن را در خود تقویت کنند. امروزه دیدگاههای علمی تمرکز بر دارو درمانی را کمتر کرده و بیشتر به حضور موثر افراد در جامعه و مشارکت فعال آنها در فعالیتها تاکید دارند. افراد سالمند به دلیل بازنشستگی و احساس طرد شدن، بارِ روانی بسیار زیادی تحمل میکنند.
کاردرمانی در سالمندان با شناسایی فعالیتهای مورد علاقه و متناسب با شرایط فرد و فعالیتهایی که برای فرد، معنادار و حائز اهمیت هستند را معرفی میکند و به این طریق مشارکت این افراد را در جامعه حفظ میکند. این اقدام باعث تقویت اعتماد بنفس و احساس مولد و موثر بودن در سالمندان شده و بار روانی این دوره را کمتر میکنند.
مداخلات کاردرمانی در افتادن سالمندان
ترس از افتادن به دلیل مشکلات اسکلتی و تعادلی که گفته شد در سالمندان بسیار شایع است و تعداد بسیار زیادی از آنها در اثر افتادن، شکستگیها و از کارافتادگیهای زیادی را تجربه میکنند. پس مقابله با این ترس و عبور از این خطرها برای سالمندان مهم است. کاردرمانی با تطابقهای لازم در محیط به این افراد کمک میکند تا اعتماد به نفس خود را بدست آورند، بصورت ایمن تحرک خود را در محیط و اجتماع حفظ کنند و به استقلال برسند.
این استقلال نیازمند یک برنامه درمانی همه جانبه است تا به انواع مشکلات شناختی، جسمانی، مشکلات راه رفتن و تعادلی فرد رسیدگی کند و با تطابق محیط و فرد مثل استفاده از انواع وسایل کمکی مثل عصا، ویلچر، نصب بار در محیط و... ریسک افتادن و آسیب های ناشی از آن را کاهش دهند. همچنین کاردرمانگران آموزشهای لازم را به خانواده و مراقبان سالمندان ارائه میکنند تا بهزیستی همراهان را افزایش دهند و خطر سالمندان به حداقل برسد.
کاردرمانی دوستدار و حامی سالمندان
تا به اینجا باید متوجه شده باشید که سالمندی بیماری نیست، بلکه یک روند طبیعی از زندگیست که هر شخص باید آن را طی کند. اما ممکن است با بیماری همراه باشد. امروزه نقش کاردرمانی در سالمندان و خدمات مربوط به این دوره بسیار پررنگ شده است و کاردرمانگران در این زمینه بسیار موفق بودهاند؛ پس کاردرمانی فقط برای افراد بیمار نیست بلکه ارائه دهندهی انواع خدماتی است که فرد سالمند، خانواده و مراقبان او به آن نیاز دارند؛ خواه در قالب درمان بیماری، خواه در قالب کمک به بهزیستی و ارتقای کیفیت زندگی. امیدواریم از این مطلب استفادهی کافی برده باشید.
