آشنایی با رشته کاردرمانی | دروس تخصصی، آینده شغلی و بازار کار کاردرمانی

رشته کاردرمانی یکی از رشته‌های دانشگاهی موجود در دفترچه انتخاب رشته کنکور سراسری است. کاردرمانی یکی از رشته‌های علوم توانبخشی محسوب می‌شود که در تعدادی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ارائه می‌شود. متقضیان این رشته باید در رشته علوم تجربی تحصیل کرده و از طریق کنکور سراسری رشته کاردرمانی را انتخاب کنند. در ایران، این رشته در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ارائه می‌شود. 

آشنایی با رشته کاردرمانی؛ معرفی رشته کاردرمانی و اهداف آن

رشته کاردرمانی به افرادی که به هر علتی نمی‌توانند کار‌هایی که برایشان مهم است را انجام دهند، کمک می‌کند. منظور از کار (occupation) هر نوع فعالیت جسمی یا ذهنی است که برای فرد ارزش خاصی دارد. این فعالیت‌ها از ساده ترین فعالیت‌های روزمره مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن و... تا فعالیت‌های پیچیده‌تری مانند رانندگی را شامل می‌شود. رشته کاردرمانی یک رشته کل‌نگر است که تمامی ابعاد زندگی فرد (شخصی، اجتماعی و ...) را در نظر گرفته و با یک دید کلی به درمان مشکلات فرد می‌پردازد.

کاردرمانگران با توجه به اهداف، انگیزه و علائق خود فرد، اهداف درمانی را تعیین کرده و با ارائه تکنیک های درمانی مناسب تلاش می‌کنند که فرد را به بالاترین سطح مهارت و حداکثر استقلال برسانند.

برای مثال فردی را در نظر بگیرید که دچار سکته‌مغزی است و به علت ناتوانی در لباس پوشیدن، به کاردرمانی مراجعه می‌کند. کاردرمانگر علل مشکل را شناسایی می‌کند و به رفع این مشکلات می‌پردازد. در این مثال کاردرمانگر از تکنیک‌های مختلف استفاده می‌کند تا عملکرد دست‌ها را بهبود ببخشد. همچنین کاردرمانگر ممکن است روشی را به بیمار آموزش دهد تا با کمک یک دست لباس بپوشد یا ممکن است ابزاری را برای فرد طراحی کند تا با کمک آن بتواند راحت‌تر این فعالیت را انجام دهد. 

یک کاردرمانگر چه ویژگی‌های شخصیتی باید داشته باشد؟

کاردرمانگران باید مهارت‌های ارتباطی برجسته‌ای داشته باشند. کاردرمانگران به طور مداوم با بیماران، خانواده‌های آنها و سایر متخصصین مراقبت‌های بهداشتی در ارتباط هستند. بنابراین، باید بتوانند خود را با شرایط این کار وفق دهند. در ادامه خصوصیات اخلاقی و شخصیتی که از یک کاردرمانگر خوب انتظار می‌رود، آورده شده است:

• اخلاق مدار بودن

رعایت اصول اخلاقی مهم‌ترین ویژگی برای یک کاردرمانگر است. احترام به حریم انسانی و شخصیت مستقل بیماران، رازداری، مسئولیت پذیری، صداقت و ... از مهم ترین اصولی است که هر کاردرمانگری باید داشته باشد.

• صبر و حوصله بالا

صبر و حوصله در رشته کاردرمانی بسیار مهم است. بسیاری از مراجعین کاردرمانی کودکان هستند که معمولا همکاری بالایی با درمانگر ندارند؛ بنابراین کاردرمانگر باید حوصله زیادی به خرج دهد.

• تیزبینی و هوش بالا

برای اینکه بتوانید در دانشگاه موفق باشید به هوش بالایی برای گذراندن بسیاری از دروس رشته کاردرمانی نیاز دارید. همچنین تیزبینی و توانایی تجزیه تحلیل از مهارت‌هایی هستند که برای ارزیابی بیماران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.

• توانایی برقراری ارتباطات اجتماعی

یک کاردرمانگر با طیف وسیعی از بیماران و همچنین خانواده‌ها و مراقبین ارتباط دارد و بسیار مهم است که بتواند ارتباط موثری بر قرار کند.

• همدلی

یکی از ویژگی‌های کاردرمانگر دلسوزی و همدلی است. کاردرمانگر باید مراجعین خود را دوست بدارد و مشکلات آن‌ها را درک کند. 

• سلامت جسمی و روانی

کاردرمانی حیطه‌های کاری متنوعی دارد. اینکه چه میزان توانایی فیزیکی و روانی نیاز است به حیطه‌ای که کاردرمانگر در آن کار می‌کند بستگی دارد. برای مثال کاردرمانگری که در حیطه نورولوژی کار می‌کند به طور معمول توانایی فیزیکی بیشتری نسبت به کاردرمانگر بخش روان نیاز دارد اما به طور کلی سلامت جسمی و روانی برای هر کاردرمانگری ضروری است.

• خلاقیت

خلاقیت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کاردرمانگر است. در رشته کاردرمانی یک روتین کاری وجود ندارد و درمانگر برای هر یک از مراجعین یک برنامه درمانی متفاوت و شخصی‌سازی شده طراحی می‌کند و در بسیاری از موارد نیاز است تا از خلاقیت خود بهره گیرد.

برای رشته کاردرمانی کدام دانشگاه را انتخاب کنیم؟

یکی از دغدغه‌های داوطلبانی که توانسته‌اند رتبه و تراز مناسب برای انتخاب رشته کاردرمانی را کسب کنند، انتخاب دانشگاه است. دانشگا‌ه‌های زیادی در ایران رشته کاردرمانی را ارائه می‌دهند که تعداد این دانشگاه‌ها هر ساله در حال افزایش است. با توجه به اینکه رشته کاردرمانی در بسیاری از دانشگاه‌ها تازه تاسیس محسوب می‌شود، ممکن است این دانشگاه‌ها نتوانند امکانات آموزشی با‌کیفیتی را ارائه دهند. به همین علت اگر به تحصیل در رشته کاردرمانی علاقه‌مند هستید بهتر است دانشگاهی با فضای آموزشی و اساتید باتجربه‌تر را برای تحصیل در این رشته انتخاب کنید. در ادامه لیست دانشگاه‌هایی که رشته کاردرمانی را در مقطع کارشناسی ارائه می‌کنند، آورده شده است.

• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران
• دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
• دانشگاه علوم پزشکی خدمات بهداشتی درمانی شیراز
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اراک
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اصفهان
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی جندی شاپور
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زنجان
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سمنان
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ساری
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی همدان

دروس رشته کاردرمانی و واحدهای درسی

دروس کاردرمانی به صورت کلی شامل دروس عمومی، دروس پایه، دروس تخصصی و کارآموزی تقسیم‌بندی می‌شود. تعداد کل واحد‌های درسی 130 واحد است که دانشجویان باید در طول 8 ترم (4 سال) این واحد‌ها را بگذرانند.

• دروس عمومی: این دروس شامل 24 واحد از کل دروس می‌باشند و با سایر رشته‌های دانشگاهی مشترک هستند. 
• دروس پایه: تعداد واحد‌های دروس پایه 25 واحد است. معمولا این دروس پیش از دروس تخصصی ارائه شده و دانشجویان برای گذراندن دروس تخصصی باید دروس پایه را گذرانده باشند. دروس پایه رشته کاردرمانی به شرح زیر است:
• • فیزیولوژی عمومی و فیزیولوژی اعصاب
  • استخوان‌شناسی
  • آناتومی بدن
  • روانشناسی عمومی و روانشناسی رشد
  • روانپزشکی 
  • بیماری‌های ارتوپدی
  • بیماری‌های مغز و اعصاب و ...

• دروس تخصصی: تعداد واحد‌های درسی دروس تخصصی 57 واحد می‌باشد. این دروس مخصوص رشته کاردرمانی هستند. در ادامه عناوین تعدادی از دروس شرح داده شده است.

• • اصول توانبخشی
  • فعالیت‌های روزمره زندگی
  • کینزیولوژی و بیومکانیک
  • استفاده از وسایل کمکی و اندام مصنوعی در کاردرمانی
  • کاردرمانی در اختلالات روانی-اجتماعی
  • کاردرمانی در بیماری‌های کودک و نوجوان
  • کاردرمانی در بیماری‌های جسمانی (بزرگسالان)
  • بازی‌درمانی و فعالیت‌های اوقات فراغت
  • تکنیک‌های درمانی و روش‌های آماده سازی
  • ساخت اسپلینت و ...

کارآموزی در رشته کاردرمانی به چه شکل است؟

در واحد‌های کارآموزی شما به صورت گروه‌های 3 تا 5 نفره گروه‌بندی می‌شوید و با نظارت یک استاد در یکی از حیطه‌های کاردرمانی مشغول به کار می‌شوید. تعداد واحد‌هایی که به کارآموزی اختصاص داده شده است 24 واحد است. کاردرمانی شامل حیطه‌های مختلف ذهنی، روانی و جسمی است که حیطه جسمی به سه بخش نورولوژی، فلج مغزی و ارتوپدی تقسیم‌بندی می‌شود.

هنگام تحصیل در این رشته شما حداقل یکبار کارآموزی در تمام حیطه‌های کاردرمانی را تجربه خواهید کرد و پس از فارق‌التحصیلی می‌توانید با توجه به توانمندی‌ها و علایق شخصی خود، هر یک از این حیطه‌ها را به عنوان حیطه شغلی خود انتخاب کنید. لازم به ذکر است که نیازی نیست که یکی از این حیطه‌ها را انتخاب کنید. شما می‌توانید به صورت همزمان در چند حیطه مشغول به کار شوید یا هر زمان که خواستید حیطه شغلی خود را تغییر دهید. در ادامه به صورت جداگانه به کارآموزی در حیطه‌های مختلف می‌پردازیم. 

• کارآموزی در عرصه روان

معمولا این بخش یکی از جذاب‌ترین حیطه‌هایی است که دانشجویان می‌گذرانند. برای این کارآموزی باید دروس مربوط به روانشناسی، روانپزشکی، کاردرمانی در اختلالات روانی-اجتماعی و ... را گذرانده باشید. در کارآموزی روان شما به مدت یک ترم تحصیلی در یک کلینیک یا بخش روان در بیمارستان‌ها با بیماران مبتلا به اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی، دو قطبی، افسردگی و ... مواجه خواهید شد و به درمان این افراد خواهید پرداخت. اگر از بخش روان می‌ترسید باید بدانید که جای نگرانی نیست چرا که این مراکز معمولا با تصوری که در ذهن بسیاری از افراد شکل گرفته است متفاوت است و همچنین یکی از اساتید به عنوان مسئول هرجا که نیاز داشته باشید، به شما کمک خواهد کرد.

• کارآموزی در عرصه ذهن

معمولا مراجعین شما در این کارآموزی کودکان با اختلالات اوتیسم، ADHD، سندروم داون و ... است. برای کارآموزی در این رشته شما باید دروس روانشناسی رشد، روانپزشکی، بازی‌درمانی و ... را گذرانده باشید و همچنین باید بتوانید ارتباط موثری با کودکان برقرار کنید.

• کارآموزی در عرصه جسمانی

در کارآموزی جسمانی شما باید کارآموزی در سه حیطه مختلف جسمانی، هر یک را به مدت یک ترم تحصیلی در کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها یا مراکز توانبخشی تجربه کنید. در ادامه به شرح مراجعین هر یک از حیطه‌های جسمانی می‌پردازیم.

• • کارآموزی در عرصه جسمانی بزرگسالان با اختلالات نورولوژی: مراجعین این بخش افرادی با بیماری‌های سیستم عصبی مانند بیماران ام اس، پارکینسون، هانتینگتون و ... هستند. 
  • کارآموزی در عرصه جسمانی بزرگسالان با اختلالات اسکلتی-عضلانی: این کارآموزی بیشتر مربوط به رشته کاردرمانی در بیماری‌های ارتوپدی مانند شکستگی‌ها، پارگی‌های تاندون و... می‌شود.
  • کارآموزی در عرصه جسمانی کودکان: در این کارآموزی شما به درمان کودکان فلج مغزی می‌پردازید. همچنین کودکان دارای تاخیر رشدی، میلومننگوسل و سایر اختلالات مشابه نیز مشمول این بخش از کارآموزی‌ها می‌شوند. 

• کارآموزی در عرصه مستقل

کارآموزی در عرصه مستقل در ترم آخر تحصیلی شما پس از آنکه سایر کارآموزی‌ها را گذرانده باشید، ارائه می‌شود. در این کارآموزی شما باید یکی از حیطه‌های مختلف رشته کاردرمانی را به انتخاب خود مجددا بگذرانید.

چرا گذراندن کارآموزی در تمام حیطه‌های کاردرمانی ضروری است؟ 

بیشتر دانشجویان رشته کاردرمانی پس از فارق‌التحصیلی در یک یا دو حیطه کاردرمانی مشغول به کار می‌شوند. برای مثال برخی در کلینیک‌های نورولوژی کار می‌کنند و برخی کلینیک‌های ذهنی را ترجیح می‌دهند. ممکن است این سوال برای برخی به وجود بیاید که چرا کاردرمانگران باید کارآموزی در تمام حیطه‌های کاردرمانی را تجربه کنند؟ در پاسخ به این سوال باید بدانید کاردرمانی یک رشته کل نگر است و به رفع مشکلات مراجعین به صورت همه‌جانبه می‌پردازد.

با توجه به این موضوع کاردرمانگر ممکن است برای درمان یک مراجع از تمام مهارت‌هایی که در حیطه‌های مختلف به دست آورده‌، کمک بگیرد. برای مثال یک فرد مبتلا به بیماری ام اس را در نظر بگیرید که به بیماری اسکیزوفرنی نیز مبتلا است. در این مثال درمانگر نمی‌تواند فقط به مشکلات جسمی او بپردازد‌، چرا که در نظر نگرفتن بیماری روانی و مشکلاتی که به همین علت ایجاد شده‌اند با کل‌نگر بودن رشته کاردرمانی مغایرت دارد. به همین علت تسلط به تمام حیطه‌ها و گذراندن تمام کارآموزی‌ها ضروری است. 

کاردرمانگران در چه محیط‌هایی می‌توانند مشغول به کار شوند؟

با توجه به اینکه کاردرمانی حیطه‌های کاری متنوعی دارد، کاردرمانگران در محیط‌های گوناگونی می‌توانند مشغول به کار شوند. در ادامه تعدادی از این موارد شرح داده شده است:

• بیمارستان ‌های عمومی و خصوصی در بخش‌های ارتوپدی، نورولوژی، روماتولوژی و روانپزشکی
• کلینیک‌های کاردرمانی
• مراکز جامع توانبخشی
• فدراسیون‌های ورزشی
• مراکز روزانه روانپزشکی
• مراکز توانبخشی کودکان
• مراکز نگهداری سالمندان
• مراکز نگهداری افراد دارای آسیب‌های مغزی-نخاعی
• مدارس استثنایی و...

آینده شغلی و بازارکار کاردرمانی؛ آیا کاردرمانی را به عنوان شغل آینده انتخاب کنیم؟

بازار کار و آینده شغلی یک رشته یکی از مهم‌ترین مواردی است که متقاضیان آن رشته باید به آن توجه کنند.  کشور ما با کمبود کاردرمانگر مواجه است و می‌توان پیش‌بینی کرد که این رشته در سال‌های آتی اشباع نخواهد شد. رشته کاردرمانی بازار کار خوبی دارد و تقریبا تمام فارق‌التحصیلان این رشته می‌توانند مشغول به کار شوند. همچنین کاردرمانگران پس از به پایان رساندن دوران کارشناسی و 5 سال سابقه کار در شهر تهران (3 سال در شهرهای دیگر) می‌توانند اقدام به تاسیس کلینیک خصوصی کنند.

میزان سابقه کار تاسیس کلینیک برای افرادی که در مقطع کارشناسی ارشد ادامه تحصیل می‌دهند کمتر است. میزان درآمد این رشته با توجه به تعرفه‌های کاردرمانی حساب می‌شود و نمی‌توان رقم مشخصی برای آن ذکر کرد اما به طور کلی بیشتر کاردرمانگرانی که مشغول به کار هستند درآمد نسبتا خوبی دارند.

 کاردرمانی یک رشته کل نگر است که با طیف وسیعی از مراجعین در ارتباط است و کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. کاردرمانگران به افراد کمک می‌کنند با وجود ناتوانی یا بیماری، بهتر زندگی کنند. برای تحصیل و اشتغال در رشته کاردرمانی متقاضیان باید توانمندی‌های متنوعی داشته باشند به همین سبب لازم است با دانش کافی از این رشته و آگاهی نسبت به توانمندی‌های خود، کاردرمانی را انتخاب کنند.