فلج ارب زایمانی چیست؟ | آیا فلج ارب درمان می‌شود؟

فلج ارب زایمانی شایع‌ترین نوع فلج شبکه براکیال (Brachial Plexus Palsy) است که در حین زایمان رخ می‌دهد. شبکه براکیال گروهی از اعصاب هستند که در ناحیه گردن و شانه قرار دارند و به ناحیه دست امتداد می‌یابند. فلج ارب زایمانی زمانی اتفاق می‌افتد که آسیبی به شبکه عصبی براکیال نوزاد (مخصوصا به قسمت‌های فوقانی آن) وارد شود. درصورتی که اعصاب شبکه براکیال تحت کشش قرار گیرند ممکن است به درجات مختلف دچار آسیب شوند و در نتیجه اندامی که دچار صدمه شده از نظر حسی و حرکتی دچار مشکل می‌شود. در ادامه به بررسی تعدادی از عوامل ایجاد کننده فلج ارب زایمانی می‌پردازیم:

• بزرگ بودن اندازه جنین
• تولد از پا ممکن است موجب کشیده شدن شبکه براکیال شود، چون هنگامی که نوزاد با پا به دنیا می‌آید ممکن است دست و بازو در شرایطی قرار گرفته باشند که حین عبور از کانال زایمانی دچار کشیدگی شوند.
• کشیده شدن بازو در حین زایمان به هر علتی، ممکن است برای مثال زمانی رخ دهد که برای تسریع زایمان، نوزاد از ناحیه دست و بازو کشیده شود.
• چرخش خیلی شدید گردن نوزاد در حین زایمان 
• ابتلا مادر به بیماری دیابت می‌تواند باعث بزرگ شدن اندازه جنین شده و منجر به فلج ارب زایمانی شود.

ضایعه شبکه براکیال به چه معناست؟

 شبکه براکیال شبکه‌ای از اعصاب محیطی است که سیگنال‌های عصبی را از طناب نخاعی به شانه، بازو و دست ارسال می‌کند. هر چه ضایعه ایجاد شده به طناب نخاعی نزدیک‌تر باشد، پیش‌آگهی (Prognosis) بدتر می‌شود. به بیان ساده احتمال بهبودی پایین‌تر است. آسیب به این اعصاب ممکن است به دلایل مختلفی مانند کشیده شدن، فشرده شدن و در موارد جدی‌تر، پاره شدن یا جدا شدن از طناب نخاعی رخ دهد. با توجه به اینکه کدام قسمت از شبکه آسیب ببیند، ممکن است درجات مختلفی از اختلالات حسی و حرکتی را داشته باشیم.

سیستم عصبی بدن به طور کلی به سیستم اعصاب مرکزی و محیطی تقسیم می‌شود. سیستم اعصاب مرکزی شامل اعصابی است که در مغز و نخاع قرار دارند. سیستم اعصاب محیطی بخشی از سیستم عصبی است که مغز و نخاع را به سایر بخش‌های بدن متصل می‌کند. شبکه عصبی براکیال بخشی از سیستم اعصاب محیطی محسوب می‌شود که رابط بین نخاع با عملکرد حرکتی و حسی در شانه، بازو و دست است. ضایعات اعصاب محیطی به سه دسته تقسیم می‌‌شوند:

1. نوروپراکسی (Neuropraxia) 

یک فقدان موقت در هدایت عصب به وجود آمده که با برداشته شدن فشار از روی عصب طی چند روز تا چند هفته قابل برگشت است.

2. آکسونوتمزیس(Axonotmesis) 

غلاف عصبی سالم است و فقط بخشی از عصب به نام آکسون صدمه دیده است. این ضایعه نیز تا حدودی قابل برگشت است، اگرچه سرعت بهبودی آن بسیار پایین است. آکسونوتمزیس از نظر شدت، آسیبی بیشتر از نوروپراکسی محسوب می‌گردد.

3. نوروتمزیس(Neurotmesis) 

شدیدترین ضایعه اعصاب محیطی محسوب می‌شود که قطع کامل عصب رخ می‌دهد؛  ترمیم، خود به خود انجام نمی‌شود و نیاز به جراحی دارد.

علائم فلج ارب زایمانی چیست و نشانه‌های آن کدام است؟

• فلج شدن یا ضعف عضلات شانه، بازو و دست با توجه به شدت آسیب ممکن است رخ دهد. برای مثال نوزاد نمی‌تواند آرنجش را خم کند یا به صورت کلی دست را حرکت دهد.
• احساس سوزش در بازو و دست یا بی‌حسی کامل در صورت پارگی اعصاب، ممکن است مشاهده شود. همچنین حس لامسه، گرما، سرما ، فشار و... نیز مختل می‌شود.
• وضعیتی که به عنوان ‘the waiter’s tip’ شناخته می‌شود نیز مشاهده می‌شود. در این وضعیت کف دست به سمت پشت است و انگشتان جمع می شوند.

فلج ارب خفیف چیست؟

هنگامی که در طول زایمان اعصاب شبکه براکیال دچار کشیدگی شوند اما شدت این کشیدگی ناچیز باشد و منجر به پارگی اعصاب نشود ممکن است فلج ارب خفیف رخ دهد. خوشبختانه، بیشتر موارد فلج ارب خفیف، معمولا در حدود سه ماهگی تا شش ماهگی برطرف شده و تأثیر طولانی مدت بر رشد کلی نوزاد ندارند. علائم فلج ارب خفیف می‌تواند شامل احساس سوزش، ضعف عضلانی و بی حسی در اندام آسیب دیده باشد.

آیا فلج ارب زایمانی درمان می‌شود؟

از آنجا که درمان فلج ارب زایمانی در نوزادان بستگی به شدت و محل آسیب ضایعه دارد نمی‌توان به سوال ایا فلج ارب درمان می‌شود، پاسخ قطعی داد. اما به طور کلی اگر درمان از ماه‌های اول زندگی نوزاد شروع شود احتمال بهبودی بالا است. بسیاری از نوزادان مبتلا به فلج ارب زایمانی تا یک سالگی در صورت دریافت خدمات درمانی مناسب تقریبا بهبود می‌یابند. درمان‌های فلج ارب عموما به دو دسته تقسیم می‌شوند:

•  درمان‌های غیر‌جراحی 

درمان‌های غیر‌جراحی معمولا شامل خدمات توانبخشی مانند کاردرمانی، فیزیوتراپی و ... هستند.

• فیزیوتراپی

 یکی از درمان‌های موثر برای فلج ارب زایمانی در صورت کشیدگی اعصاب، فیزیوتراپی منظم است که نوع و دامنه حرکتی این تمرینات توسط پزشک یا تراپیست مشخص می‌شود. این حیطه درمانی برای ترمیم و جلوگیری از سفتی یا ضعف عضلات کاربرد دارد. 

• کاردرمانی 

کاردرمانی معمولا به جهت بهبود فرد برای به حداکثر رساندن توانایی فرد در انجام کارهای روزمره مانند غذا خوردن لازم است، که ارائه آن در قالب بازی برای کودک بسیار موثر است. در ادامه مقاله به نقش کاردرمانی در درمان فلج ارب زایمانی بیشتر می‌پردازیم.

• بوتاکس 

تزریق بوتاکس معمولا برای به حداقل رساندن انقباضات عضلانی صورت می‌گیرد.

• هیدرو‌تراپی یا آب درمانی 

آب‌ درمانی نیز یکی از روش‌هایی است که می‌تواند در مداخلات درمانی استفاده شود که  کاهش درد یکی از اهداف آن به شمار می‌رود.

پروسه‌های جراحی در فلج ارب شامل چه مواردی است؟

در صورت پارگی اعصاب، اگر خدمات توانبخشی مانند کاردرمانی و فیزیوتراپی نتایج قابل قبولی طی سه تا شش ماه به همراه نداشته باشند، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد دهد. این حیطه شامل :

• پیوند عصب 

برخی از پارگی‌های عصبی را می‌توان با پیوند عصب از یک عصب جداگانه از یک اهدا کننده ترمیم کرد.

• انتقال عصب 

در برخی موارد، جراح می‌تواند عصب را از یک عضله دیگر برای بازگرداندن عملکرد عصب منتقل کند.

• بهبودی

 میزان بهبودی آن با میزان و شدت کشیدگی یا پارگی اعصاب مرتبط است. از آنجایی که اعصاب بسیار آهسته بهبود می‌یابند، ممکن است ماه‌ها تا سال‌ها طول بکشد تا اعصاب ترمیم شده در گردن به عضلات بازو و دست برسد. پس از جراحی، باید تمرینات توانبخشی مانند مداخلات کاردرمانی در خانه انجام داده شود تا قدرت و دامنه حرکتی فرد را بهبود بخشد.

نقش کاردرمانی در درمان فلج ارب زایمانی چیست؟

• کاردرمانی در نوزادان مبتلا به فلج ارب زایمانی می‌تواند با اهداف و برنامه‌های زیر صورت بگیرد:
• جلوگیری از کوتاهی و ضعف عضلانی
• جلوگیری از عدم استفاده از عضو به این معنا که کودک از اندام مبتلا استفاده کند و به اصطلاح آن را فراموش نکند.
• تهیه وسایل کمکی برای کودکانی که در انجام فعالیت‌های روزمره دچار مشکل هستند.
• کاردرمانگر با انجام تمرینات متناسب با وضعیت کودک می‌تواند دامنه حرکتی مفاصل را بهبود ببخشد و از سفت شدن مفاصل شانه، آرنج، مچ و دست جلوگیری کند. 
• انجام مداخلاتی برای بهبود وضعیت حسی مانند حس لامسه، گرما، سرما و... نیز توسط کاردرمانگر انجام می‌‌شود.
• تجویز اسپلینت برای جلوگیری از بروز عوارض ثانویه نیز موثر است.
• کاردرمانگر می‌تواند نحوه صحیح وضعیت‌دهی مانند چگونه بغل کردن و حمل کردن کودک را به والدین آموزش دهد تا از ایجاد عوارض جانبی دیگر مانند آسیب مجدد شبکه براکیال جلوگیری کند.

فلج ارب زایمانی شایع‌ترین نوع فلج شبکه براکیال است که در بدو تولد رخ می‌دهد. این بیماری به علت اختلالاتی که در عملکرد حسی و حرکتی بازو و دست به وجود می‌آورد، تاثیرات گسترده‌ای بر عملکرد فرد و کیفیت زندگی او می‌گذارد. خدمات توانبخشی مانند مداخلات کاردرمانی می‌توانند بر بهبود عملکرد تاثیر گذاشته و از ایجاد عوارض ثانویه جلوگیری کنند.