آیا کودک من نیاز به کاردرمانی دارد؟
برای یک کودک، بازی کردن، اصلیترین کار و به عبارتی شغل وی به شمار میرود. بازی کردن، به کودکان کمک میکند با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار
آرمان پرویز
اگر فرزند شما در انجام فعالیتهای روزانه خود در خانه، مدرسه یا اجتماع دچار مشکل شده و یا مهارتهای رشدی متناسب با سن خود را بدست نیاورده، بهتر است که با یک کاردرمانگر مشورت کنید. شاید از خود بپرسید که آیا کودک من نیاز به کاردرمانی دارد؟ هدف کاردرمانی کودکان کمک کردن به کودکان برای رسیدن به حداکثر استقلال ممکن برای انجام کارهای روزانه است.
کاردرمانی کودکان چه اهدافی را دنبال میکند؟؛ مشکلات رایج در زمینه ذهنی کودکان چیست؟
کاردرمانی کودکان در حیطه ذهنی سعی میکند با تعدیل مشکلات حسی و درکی کودکان به گسترش مهارتهای زندگی آنها کمک کند. باید به این نکته اشاره کرد که کودکان در سن خاصی، مهارتهای مشخصی را به دست میآورند. اما ممکن است والدین با مشاهده کودک خود و مقایسه او با همسالانش متوجه برخی تفاوتها شوند. در ادامه مطلب مشکلات رایجی در زمینه ذهن کودک را نام میبریم که والدین با مشاهده آنها باید به فکر ارزیابی کاردرمانی باشند.
تاخیر در مراحل رشدی
همانطور که میدانیم کودکان علاوه بر رشد جسمی، رشد ذهنی نیز دارند و به این واسطه در سنین مختلف با متناسب با سن خود به مهارتهای خاصی دست پیدا میکنند. اما ممکن است که کودک شما نشانههایی از تاخیر رشدی را نمایان کند. به طور مثال اگر کودک یکساله شما هنوز هم بر روی زمین نمیخزد و یا کودک دوساله شما هنوز توانایی راه رفتن ندارد، دچار تاخیر رشدی شده است.
پزشک متخصص از مراحل رشدی معین برای ارزیابی سطح رشدی کودک شما استفاده میکند. به عبارت دیگر اگر در سن خاصی کودک شما مهارت مشخص را بدست نیاورده، دچار تاخیر رشدی بوده و ممکن است به کاردرمانی ذهنی نیاز داشته باشد. در ادامه مثالهایی از مراحل رشدی کودکان آورده شده است.
- دستیابی به مهارتهایی مانند نشستن، خزیدن، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن و...
- توسعه مهارتهای بازی و ارتباطات اجتماعی متناسب با سن کودک
- توانایی یادگیری مهارتهای خاص
اختلال در مهارتهای حرکتی
در دایره فعالیتهای حرکتی در انسان برخی از فعالیتها، مهارت حرکتی درشت و برخی دیگر مهارت حرکتی ظریف دسته بندی میشود. مهارتهای حرکتی ظریف معمولا به قدرت، کنترل و مهارت ماهیچههای کوچک انگشتان دست و پا وابسته است. کودکانی که در مهارتهای حرکتی ظریف خود دچار مشکل هستند، در فعالیتهایی مانند قیچی کردن، نقاشی، باز کردن در بطری و... نیز با مشکل مواجه میشوند.
در مقوله کاردرمانی کودکان، مهارتهای حرکتی درشت معمولا شامل فعالیتهایی هستند که به حرکت کل بدن نیاز دارند و ماهیچههای بزرگی در انجام آنها نقش دارند. فعالیتهای روزمرهای مانند راه رفتن، نشستن، پریدن، دویدن، ایستادن، بالا رفتن از پله و... همگی بخشی از مهارت های حرکتی درشت میباشند. البته مهارتهای حرکتی درشت فقط به همین موارد خلاصه نشده و طیف بسیار وسیعتری را در برمیگیرند که گرفتن و پرتاب توپ، دوچرخه سواری، اسکوتر، شنا و.... نیز از جمله آنها هستند.
-
اختلال در مهارتهای حرکتی ظریف
در دایره فعالیتهای حرکتی در انسان برخی از فعالیتها، مهارت حرکتی درشت و برخی دیگر مهارت حرکتی ظریف دسته بندی میشود. مهارتهای حرکتی ظریف معمولا به قدرت، کنترل و مهارت ماهیچههای کوچک انگشتان دست و پا وابسته است. کودکانی که در مهارتهای حرکتی ظریف خود دچار مشکل هستند، در فعالیتهایی مانند قیچی کردن، نقاشی، باز کردن در بطری و... نیز با مشکل مواجه میشوند.
اگر به مشکلات در زمینه مهارتهای حرکتی ظریف توجه نشود، در آینده ممکن است کودک در نوشتن، کار با کامپیوتر، انجام کارهای روزانه و... دچار مشکل شود. وجود اختلال در مهارتهای حرکتی ظریف، یکی از مواردی است که نیاز به کاردرمانی کودکان را مشخص میکند. در ادامه برخی از مهارتهای مرتبط به مهارتهای حرکتی ظریف را نام میبریم.
-
- دستکاری و درون مشت حرکت دادن (Manipulate) اسباب بازیها
- نگه داشتن و استفاده از مداد
- استفاده از قیچی
- بستن زیپ شلوار یا کت، دکمه پیرهن و بند کفش
- نقاشی، کشیدن اشکال هندسی، رنگ آمیزی
- دستخط ضعیف
-
اختلال در مهارتهای حرکتی درشت
مهارتهای حرکتی درشت در مراحل رشدی کودک بسیار حائز اهمیت بوده تاثیر بسیار مهمی بر روی زندگی کودک دارد. یکی از کارهای مفیدی که کاردرمانی کودکان انجام میدهد، تقویت و بهبود مهارتهای حرکتی درشت است. اگر کودک شما نشانههایی از موارد زیر را نمایان میسازد بهتر است که برای ارزیابی کاردرمانی اقدام کنید.
- در سن ۲ سالگی هنوز کودک شما از پله بالا و پایین نمیرود.
- در سن ۱۸ ماهگی هنوز توانایی چهار دست و پا رفتن ندارد.
- در هماهنگی دو طرفه بدن خود مشکل دارد. (بطور مثال توپ را دو دستی پرتاب نمیکند.)
- در سن ۸ سالگی هنوز درک طرف راست و چپ بدن خود را ندارد.
- در راه رفتن تعادل کمی دارد و دست و پا چلفتی به نظر میرسد.
- ناامنی ثقلی یا ترس از ارتفاع.
- در انجام کارهای دستی و روزمره از خط وسط بدن خود عبور نمیکند.
مشکلات پردازش حسی
در کاردرمانی کودکان، یکی از مهمترین حیطههایی که کاردرمانی ذهنی با آن سر و کار دارد، مشکلات حسی کودک است. کودکانی که مشکلات حسی دارند، ممکن است شدت حسهای مختلفی مانند لمس، شنوایی، بینایی و... را به صورت غیرطبیعی دریافت کنند. به عبارت دیگر یک لمس پوستی ساده که برای همه ما عادی است، ممکن است برای یک کودک با مشکل حسی دردناک باشد.
کودکان با مشکلات حسی میتوانند حساسیت بیشتر یا کمتری به حسهای مختلف داشته باشند. بیشتر کودکان مبتلا به اوتیسم معمولا دچار مشکلات حسی نیز هستند. اگر برخی از مشکلات حسی را در کودک خود مشاهده میکند و درباره نیاز کودک به کاردرمانی تردید دارند، بهتر است با یک کاردرمانگر مشورت کرده و کودک توسط او ارزیابی گردد. در ادامه برخی از مشکلات حسی رایج در کودکان را نام میبریم که جلسات کاردرمانی کودکان برای آنها میتواند مفید باشد.
- حساسیت بیشتر از حد معمول به صدا، لمس، حرکت و...
- حساسیت کمتر از حد طبیعی به محرکات مختلف ( این دسته از کودکان ممکن است متوجه بریدگی دست خود نشوند چون آستانه تحریک لمسی آنها بالاتر از حد معمول است.)
- کودکی که مداوم در حال حرکت، پریدن، بالارفتن از وسایل خانه و... است که به اصطلاح بیش فعال نامیده میشود.
- کودکی که به راحتی توجه و تمرکز خود را با کوچکترین محرکات شنوایی و دیداری از دست میدهد.
- واکنشهای عاطفی بیش از حد معمول
- اشکال در کپی کردن حرکات یا شکلهای مختلف
اختلال و نقص در مهارتهای اجتماعی
مهارتهایی که کودک در هنگام بازی کردن با همسالان خود و برقرار کردن ارتباط با آنها به دست میآورد، بسیار حیاتی است. این مهارتها باعث میشود در آینده فرد با سایر افراد زندگی خود پیوند برقرار کرده و به خوبی با آنها تعاملات مختلف را انجام دهد. برخی از کودکان ممکن است به دلیل مشکلات مختلفی از جمله مشکلات حسی و.. این مهارتهای اجتماعی را به دست نیاورند. در ادامه برخی از نشانههای وجود مشکل در مهارتهای اجتماعی را نام میبریم.
- وجود مشکل در برقراری ارتباط با خانواده و همسالان.
- کودک در هنگام ورود به یک مکان جدید بیش از حد غریبی کرده و به سختی سازگار میشود.
- یادگیری زبان و گفتار او به تعویق افتاده است.
- کودک بر روی یک موضوع خاص بیش از حد تمرکز دارد. (به طور مثال یک موضوع خاص مانند فضا، تانک، هواپیما، دایناسور و... ذهن او را درگیر کرده و بیشتر اوقات در این باره حرف میزنند.)
- در محیط مدرسه و یا کوچه نمیتواند با همسالان خود کنار بیاید.
مشکلات یادگیری
یادگیری برای هر کودکی بسیار حیاتی و ضروری است. کودک باید از اتفاقات اطراف تحلیل انجام داده و به نتیجهگیری سادهای برسد. ناتوانی و چالشهای یادگیری نشانههای زیادی دارد که در ادامه به آنها اشاره میکنیم. اگر کودکتان با این مشکل دست و پنجه نرم میکند باید حساسیت زیادی از خود نشان دهید و سریعا برای رفع مشکلات برای ارزیابی کاردرمانی به یک مرکز کاردرمانی کودکان مراجعه کنید.
- توانایی تمرکز بر روی یک فعالیت و به پایان رساندن آن را ندارد.
- سریعا حواس او پرت میشود و توجهش به موارد دیگری جلب میشود.
- توانایی پیروی از دستورات را نداشته و نمیتواند از دستورالعمل انجام یک کار پیروی کند.
- با انجام تکالیف مدرسه سریعا خسته میشود.
- با حجم تکالیفی که در مدرسه داده میشود، هماهنگی پیدا نمیکند و به عبارت دیگر از تکالیف روزانه جا میماند.
- در یادگیری مفاهیم و مطالب جدید مشکل دارد.
مهارتهای بازی
همانطور که در ابتدای مطلب اشاره کردیم، در کاردرمانی کودکان بازی به عنوان اصلیترین کار کودک به شمار میرود و تاثیرات باورنکردنی بر روی زندگی کودک میگذارد. کودک به واسطه بازی با دنیای اطراف خود آشنا میشود و سعی در درک آن دارد. در بازی کودک اعتماد بنفس به دست آورده و مهارت حل مسئله را میآموزد. اگر کودک شما یکی از موارد زیر را نشان میدهد به احتمال زیاد دچار تاخیر رشدی بوده و باید به کاردرمانی ذهنی مراجعه کنید.
- برای شروع کردن بازی نیاز به یادآوری و یا راهنمایی والدین دارد.
- در بازیهای تخیلی مانند خاله بازی و... مشکل دارد.
- در بازیهای تقلیدی مشکل دارد.
- به سرعت از یک بازی به بازی دیگری میپرد و توانایی انجام یک بازی در مدت طولانی را ندارد.
- ساعتهای طولانی را به انجام یک بازی خاص اختصاص میدهد.
- استفاده درستی از اسباب بازیهای خود نمیکند. (کاربرد اسباب بازیها را به درستی متوجه نمیشود.)
- به تنهایی بازی میکند و علاقهای به بازی با همسالان یا والدین ندارد.
- در هنگام بازی اشتراک گذاشتن اسباب بازیهایش با دیگران را نمیپذیرد و یا مفهوم نوبت را متوجه نمیشود.
باید به این نکته توجه داشت که کودکان با یکدیگر بسیار متفاوت هستند و هرکدام از آنها ممکن است شرایط متفاوتی داشته باشند. اگر کودکی دارید که از نظرتان رفتارهای غیر طبیعی دارد و یا نسبت به همسالان خود مهارتهای کمتری دارد، بهتر است که به آن توجه کنید و به دنبال حل مشکل بروید.
مواردی که در این مطلب گفته شد تنها برخی از نشانههای کلی در اختلالات رشدی کودکان و کاردرمانی کودکان بود. در صورتی که در مورد نیاز کودک به کاردرمانی تردید دارید بهتر است سریعا به یک مرکز کاردرمانی معتبر مراجعه کرده و نسبت به ارزیابی کودک خود اقدام کنید. کاردرمانی کودکان یک پروسه بسیار حساس و حیاتی است که میتواند زندگی کودک شما را دستخوش تغییرات گسترده ای کند.
