رشد شناختی کودکان | مراحل رشد شناختی مطابق با سن کودک
رشد شناختی کودک به معنی کسب مهارتهایی از قبیل شناسایی رنگها، شناسایی اعضای بدن، کاربرد اشیا و نحوه استفاده از آنها و... در سنین مختلف است.

آیا کودک 4 ساله شما رنگها را میشناسد؟ آیا کودک 3 ساله شما میتواند یکی از اعضای بدنش را نام برده و به آن اشاره کند؟ آیا کودک 7 ساله شما میتواند به خوبی از قیچی استفاده کند؟ اگر پاسخ شما خیر است ممکن است کودک شما مراحل رشد شناختی را به خوبی طی نکرده باشد. در این مقاله راهنماییهایی در مورد رشد شناختی کودکان ارائه میشود تا والدین یا مراقبین کودک بهتر بفهمند که آیا رشد کودکشان مانند سایر کودکان هم سنشان مناسب است یا خیر.
رشد شناختی کودکان از بدو تولد تا 3 ماهگی
کودکان از بدو تولد شروع به ارتباط و یادگیری از محیط اطراف خود میکنند. تمرکز اصلی رشد شناختی کودک در این سن بر کشف حواس اصلی است. در ادامه اصلیترین نشانه رشد شناختی کودک از بدو تولد تا 3 ماهگی شرح داده شده است.
- کودک معمولا به صداهای زیر حساس است و تفاوت صداها را در زیر و بم و حجم تشخیص میدهد.
- اجسام را در فاصله 20 تا 30 سانتیمتر را با وضوح بیشتری تشخیص میدهد.
- طعمهای شیرین، شور، تلخ و ترش را تمیز میدهد.
- از حالات چهره برای پاسخ دادن به محیط خود استفاده میکند.
- اجسام متحرک مانند جغجغه یا اسباب بازی را با چشم دنبال میکند.
- افراد آشنا را تشخیص میدهد.
- صداهای بلند او را مبهوت میکند.
- تمام رنگهای طیف بینایی انسان را میتواند ببیند.
رشد شناختی کودک از 3 تا 6 ماهگی
تواناییهای ادراکی نوزاد در این مرحله رشد میکند و کودک با کاوش به کشف و یادگیری از محیط اطراف خود میپردازد. کودک در این سن از دست و دهان برای کشف جهان استفاده میکند. برای مثال دستش را به سمت اسباب بازیها میبرد و سپس اسباب بازیها را به سمت دهانش میآورد. نشانههای رشد شناختی کودک از 3 تا 6 ماهگی عبارتاند از:
- به صداهای آشنا واکنش نشان میدهد.
- به حالات چهره افراد دیگر پاسخ میدهد.
- کودک حالات چهره دیگران را تقلید میکند.
- حرکت را با چرخاندن سر دنبال می کند.
- اجسام متحرک را تماشا میکند، چشم ها را از یک طرف به سمت دیگر حرکت میدهد.
- اجسام را از دستی به دست دیگر منتقل میکند.
- سعی میکند چیزهایی را به دست آورد که دور از دسترس هستند.
رشد شناختی کودک از 6 تا 12 ماهگی
در این سن کودک میتواند با حرکاتی که به دست میآورد مانند خزیدن و چهار دست و پا راه رفتن، محیط بزرگتری از اطرافش را کاوش کند و به همین علت اطلاعات بیشتری جهت یادگیری بیشتر در اختیارش قرار میگیرد. با نزدیک شدن به یک سالگی، اکثر نوزادان میتوانند مهارتهایی که در ادامه عنوان شده است را انجام دهند.
- تفاوت بین اجسام جاندار و بیجان را درک میکند.
- از اندازه نسبی یک شی برای تعیین فاصله آن استفاده میکند.
- از حرکات پیچیدهتر بزرگسالان تقلید کند.
- دستکاری اشیا مثلا چرخاندن چرخهای ماشین را انجام میدهد.
- تلاش میکند یک شی را در جسم دیگر قرار دهد. مثلا توپ را درون سبد بندازد.
- با حرکات خاص و صداها به دیگران پاسخ میدهد.
- مفهوم ماندگاری شی را درک میکند و هنگامی که اسباب بازی از دید خارج میشود به دنبال آن میگردد.
رشد شناختی کودک از 1 تا 2 سال
مبنای بسیاری از یادگیریها و رشد شناختی نوزادان در 1 تا 2 سالگی تقلید از اعمال ساده بزرگسالان یا کودکان دیگر است. نوزادان در این سن با شیوههای دیگری ممکن است اشیا را کاوش کنند مثلا به رفتارهایی مانند کوبیدن، تکان دادن یا پرتاب اشیا تمایل نشان دهند. در ادامه به بررسی برخی از نشانههای رشد شناختی کودک از 1 تا 2 سالگی میپردازیم.
- هنگام افتادن یک شی آن را تماشا میکند و حرکت یک شی معلق را دنبال میکند.
- میتواند کتاب را ورق بزند.
- کاربرد اشیاء معمولی میداند و شروع به استفاده صحیح از اشیاء معمولی مانند لیوان، برس و... میکند.
- میتواند با ماژیک یا مداد خط خطی کند.
- حداقل به یک عضو بدن اشاره می کند.
- معنا و مفهوم بسیاری از کلمات و تفاوت "من" و "تو" را میداند.
- دستورالعملهای یک مرحله ای را میتواند دنبال کند. مثلا بشین، بگو، بخور و...
- از کتاب، داستان و آهنگ لذت میبرد.
- دنبال اشیا پنهان شده میگردد.
رشد شناختی کودکان در 2 تا 3 سالگی
در این سن مهارتهای کلامی و مهارتهای دستی مانند پازل چیدن، ترسیم و... افزایش یافته و به همین علت رشد شناختی بیشتر قابل مشاهده و ارزیابی است. در ادامه برخی مهارتهایی که نشانه رشد شناختی کودکان در 2 تا 3 سالگی است شرح داده شده است.
- برجی با حداقل 4 بلوک میتواند بسازد.
- چیزهایی را حتی زمانی که زیر دو یا چند پوشش پنهان شده باشد، پیدا میکند.
- عملکرد اشیا را با لمس کردن و امتحان کردن به شیوه آزمون و خطا بررسی میکند.
- دستورالعملهای دو مرحلهای مانند اسباب بازی خود را بردارید و در کیف بذار، را درک میکند.
- موارد موجود در کتاب مانند سگ، گربه، سیب، هواپیما، بچه و... را نام میبرد.
- پازل با سه یا چهار تکه را تکمیل میکند.
- با ماژیک یا مداد، میتواند دایره را ترسیم یا کپی کند.
- اشیاء را بر اساس شکل، رنگ و دسته بندی (مثل حیوان، غذا و...) طبقهبندی میکند.
- معنی "یک" و "دو" را میداند.
- درب شیشهها را میبندد و باز میکند و دستگیرههای در را میچرخاند.
رشد شناختی کودکان از 3 تا 4 سالگی
کودکان در این سن با مهارتهای کلامی که به خوبی دست آوردهاند با پرسشهایی از قبیل چه چیزی، چرا و چگونه به یادگیری بیشتر دست مییابند. کودکان در این سن میتوانند انتزاعیتر تفکر کنند. برای مثال زمانی که برای او داستانی را تعریف کنید، به شما میگوید که فکر میکند در ادامه داستان چه اتفاقی خواهد افتد. در ادامه برخی از نشانههای رشد شناختی کودکان از 3 تا 4 سالگی شرح داده شده است.
- کودک اشکال ساده را کپی میکند.
- مفاهیم "یکسان" و "متفاوت" را درک میکند.
- مفهوم توالی و دستورالعملها را با دو یا سه مرحله دنبال میکند.
- میتواند اعداد را به صورت طوطیوار تا 10 بگوید.
- فردی را با دو تا چهار اعضا بدن ترسیم میکند.
- شروع به درک زمان گذشته و حال و مفاهیمی مانند شب و روز، هفته، ماه و سال میکند.
- رنگهای اصلی آبی، سبز، قرمز و زرد را میشناسد.
- میتواند قیچی را در دست گرفته و یک خط صاف را برش دهد.
- اشکال بسیار ساده را کپی میکند.
رشد شناختی کودکان در 4 تا 5 سالگی
مهارتهای شناختی کودکان در این سن به علت رشد تقریبا کامل مهارتهای حرکتی و مهارتهای کلامی ارتقا پیدا میکند و کودکان برای رفتن به مدرسه نیز آماده میشوند. برخی از مهارتهایی که نشانه رشد شناختی کودکان در 4 تا 5 سالگی هستند، عبارتاند از:
- 10 شی یا بیشتر را میتواند بشمارد.
- از کلماتی درباره زمان مانند دیروز، صبح، شب، فردا و... استفاده میکند.
- در حین فعالیت به مدت 5 تا 10 دقیقه توجه پایدارد میکند و حواسش پرت نمیشود.
- رنگها را میشناسد.
- آدمکی را با حداقل شش قسمت بدن ترسیم میکند.
- علاوه بر دایره، مثلث را ترسیم یا کپی میکند.
علت تاخیر در رشد شناختی کودک چیست؟
بسیاری از کودکانی که به اختلالاتی از جمله بیشفعالی، اوتیسم، سندروم داون و سایر اختلالات ذهن دچار هستند، مشکلاتی را در رشد شناختی نیز تجربه میکنند. البته در برخی موارد نیز کودکان عادی هم ممکن است مراحل رشد شناختی را نسبت به همسالانشان متفاوت طی کنند. به یاد داشته باشید که همه بچهها، متفاوت از یکدیگر و با سرعت خودشان رشد میکنند. برخی نشانههای رشد شناختی ممکن است زودتر و برخی دیگر دیرتر ظاهر شوند.
آیا اختلال در رشد شناختی کودک درمان میشود؟
اگرچه معمولا برای تاخیر در رشد شناختی درمان و داروی قطعی وجود ندارد، اما خوشبختانه درمانهایی از جمله کاردرمانی تا حد زیادی میتواند کمک کننده باشد. کاردرمانی علاوه بر مشکلات شناختی، به درمان سایر مشکلاتی که در تاخیر رشد شناختی موثراند مانند مشکلات حسی میپردازد. درمان مشکلات شناختی و تسهیل مراحل رشد شناختی، تا حد زیادی به شدت آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد کودکانی که مشکلات خفیف شناختی دارند به طور کامل با کاردرمانی درمان میشوند.
نوزادان از بدو تولد در حال دریافت اطلاعات و یادگیری چیزهای جدید از محیط اطراف خود هستند. رشد مهارتهای شناختی از نوزادی تا آخر عمر ادامه دارد اما مهمترین مراحل رشد شناختی کودک تا قبل از 5 سالگی رخ میدهد. رشد شناختی کودک علاوه بر یادگیری، حل مسئله و تفکر بر سایر زمینههای رشد از جمله مهارتهای زبانی و اجتماعی نیز تأثیر میگذارد. بدین جهت توجه به رشد شناختی کودک بسیار مهم است.