ناپایداری مزمن شانه | درمان دررفتگی مکرر شانه با کاردرمانی
ناپایداری مزمن شانه زمانی رخ میدهد که سر استخوان بازو بر اثر فشار از حفره شانه خارج شود. دررفتگی مکرر شانه معمولا در نتیجه یک آسیب ناگهانی مانند سقوط یا تصادف رخ میدهد. زمانی که این آسیب رخ میدهد، فرد ممکن است پی دفعات زیاد در روز دچار دررفتگی شانه شود.

بسیاری از ساختارها مسئول تثبیت شانههای شما هستند. این ساختارها شامل رباطها، تاندونها و عضلات میشود. ناپایداری شانه مشکلی است که ساختارهای اطراف مفصل شانه را تحت تأثیر قرار داده و معمولا زمانی که این ساختارها به درستی کار نمیکنند، نمی توانند مفصل شانه را در حفره خود به درستی نگه دارند. در نتیجه چنین روندی فرد دچار دررفتگی مکرر شانه یا به اصطلاح ناپایداری مزمن شانه میشود.
آناتومی مفصل شانه
برای درک بهتر ناپایداری مزمن شانه یا دررفتگی کتف، بهتر است تا با آناتومی این مفصل آشنا شوید. مفصل شانه از به هم رسیدن دو استخوان کتف (اسکاپولا) و بازو (هومروس)، پدید میآید. همانطور که قبلا نیز اشاره کردیم، این مفصل از نوع گوی و کاسه است. سر استخوان بازو حالت کروی شکل دارد و به عنوان یک گوی در نظر گرفته میشود. بخشی از استخوان کتف نیز حالتی کاسه مانند و فرو رفته دارد که به حفره گلنوئید معروف است.
آنچه که زمینه تحرک زیاد را برای مفصل شانه پدید میآورد، بزرگتر بودن سر کروی شکل استخوان بازو نسبت به حفره گلنوئید است.
البته همین عامل نیز میتواند اصلیترین دلیل ناپایداری مزمن شانه و دررفتگی کتف گردد. شاید برایتان سوال باشد که چرا در یک انسان سالم و در طی فعالیتهای روزمره، کتف دچار دررفتگی نمیشود؟ ساختارهای ثبات دهندهای مانند کپسول مفصلی، رباط و عضلات روتاتورکاف در مفصل شانه وجود دارد که ثبات این مفصل را پدید میآورد. با این حساب، علت این ناپایداری را باید در این ساختارهای ثبات دهنده جست و جو کرد.
در ناپایداری مزمن شانه چه اختلالی رخ میدهد؟
هنگامی که سر کروی شکل استخوان بازو، تا حدودی از حفره گلنوئید خارج شود، در این حالت نیمه دررفتگی (Subluxation) مفصل شانه یا کتف رخ داده است. در نیمه دررفتگی مفصل شانه، هنوز بخشی از سر استخوان بازو با حفره گلنوئید در تماس است. منظور از دررفتگی (Dislocation) شانه، بیرون آمدن سر استخوان بازو از حفره گلنوئید است. هنگامی که دررفتگی در کتف اتفاق میافتد، فرد درد بسیار زیادی را متحمل میشود و حرکات جزئی در مفصل شانه بسیار دردناک میگردد.
با توجه به ویژگیهای مفصل شانه و ساختارهای ثبات دهنده آن، بیشتر دررفتگی و نیمه دررفتگیهای مفصل شانه به سمت قدام است. در دررفتگی قدامی مفصل شانه، سر استخوان بازو نسبت به حفره گلنوئید به جلو حرکت میکند. دررفتگی و نیمه دررفتگی تحتانی و خلفی نیز در کتف دیده میشود؛ حال آنکه دررفتگی فوقانی به دلیل تماس سر استخوان بازو با زائده آکرومیون اتفاق نمیافتد.
علت دررفتگی مکرر شانه چیست؟
عوامل مختلفی را میتوان علت دررفتگی شانه دانست. در بسیاری از موارد، ضربه و تروما به مفصل شانه میتواند سبب دررفتگی یا نیمه دررفتگی شانه گردد ( ضایعه بانکارت). در این تروما، امکان دارد لیگامانها، کپسول مفصلی و سایر ساختارهای ثبات دهنده مفصل شانه دچار پارگی یا ضعف شوند و زمینه را برای دررفتگیهای بعدی آماده کنند. بنابراین یکی از اصلیترین دلایل دررفتگی شانه، آسیب به ساختارهای ثبات دهنده این مفصل در پی یک حادثه است.
گاهی نیز امکان دارد بدون سابقه تروما یا ضربه، کتف مکررا دچار دررفتگی یا نیمه دررفتگی شود. در اینگونه افراد، علت دررفتگی کتف را باید در شل بودن لیگامانها جستوجو کرد. لیگامان ساختاری است که دو استخوان را به هم متصل میکند و نقش ثبات دهنده در مفاصل را داراست. شلی لیگامانی یا Hyperlaxity وضعیتی است که در آن لیگامانها کشش کافی را برای ایجاد ثبات ندارند و به همین دلیل زمینه برای دررفتگیهای مکرر شانه فراهم است.
گاهی شلی لیگامانها مادرزادی است و گاهی نیز به دلیل انجام حرکات تکراری در مفصل شانه اتفاق میافتد. به عنوان مثال افرادی که شنا میکنند یا ورزش والیبال را انجام میدهند، به دلیل اینکه دست آنها مکررا به بالای سر برده میشود؛ لیگامانهای ثبات دهنده شانه دائما تحت کشش قرار میگیرند و شل میشوند. به مرور زمان این شلی لیگامانها زمینه را برای دررفتگی شانه فراهم میکند.
در برخی موارد، علت دررفتگی یا نیمه دررفتگی شانه به طور کامل مشخص نیست. در برخی افراد دیده میشود که شانه در سه جهت قدام، خلف و پایین دچار دررفتگی میشود. همچنین این دررفتگیها امکان دارد که در شانه هر دو سمت بدن رخ دهد. به این نوع دررفتگیها، دررفتگی چند جهته (Multidirectional) میگویند.
لازم به ذکر است که گاهی برخی از بیماریها نیز میتواند سبب دررفتگی شانه به صورت ثانویه گردد. به عنوان مثال افرادی که دچار سکته مغزی میشوند، کم و بیش با نیمه دررفتگی مفصل شانه رو به رو میگردند. علت دررفتگی و نیمه دررفتگی شانه در افرادی که دچار سکته مغزی شدهاند؛ این است که تون عضلانی در پی سکته به هم ریخته و نقش ثباتی عضلات روتاتور کاف تا حد زیادی حذف میگردد. به همین دلیل سر استخوان بازو به قدر کافی درون حفره گلنوئید فشرده نمیشود و زمینه بیثباتی فراهم میگردد.
علائم لق بودن مفصل شانه چیست؟
شاید برای شما سوال باشد که چگونه میتوانیم کتف دررفته را تشخیص دهیم. برای تشخیص دررفتگی یا نیمه دررفتگی شانه، حتما باید معاینه شوید. با این حال علائمی جود دارد که تا حد زیادی میتواند دررفتگی کتف را اثبات کند. در دررفتگیها شانه، دفورمیتیای در شانه ایجاد میشود که با نگاه کردن و مقایسه با شانه سمت سالم میتوان به این دفورمیتی پیبرد. همچنین با لمس ناحیه شانه و مقایسه با سمت سالم نیز میتوان متوجه دررفتگی و نیمه دررفتگی مفصل شانه شد. با این حال شایعترین علائم دررفتگی مفصل شانه به شرح زیر است:
- دررفتگی مکرر مفصل شانه
- احساس بی ثباتی و لق زدن مفصل در حرکات
- درد
تشخیص ناپایداری شانه چگونه انجام میشود؟
برای تشخیص دررفتگی یا نیمه دررفتگی شانه، باید توسط درمانگر معاینه شوید. گاهی دررفتگی آنقدری واضح است که با مشاهده میتوان آن را تشخیص داد. اما در مواردی نادر، تصویربرداری از ناحیه شانه الزامی است. امروزه به لطف پیشرفت علم تجهیزات فراوانی در دسترس کادر درمان است که میتوانند به کمک همین تجهیزات، روند درمان را آسانتر و حرفهای تر پیش ببرند. دو مورد از رایجترین تصویربرداریها برای تشخیص دررفتگی کتف شامل موارد زیر است:
- X-Ray: تصویربرداری به کمک اشعه ایکس این امکان را فراهم میکند تا استخوان و مفصل به راحتی دیده شود. با نگاه کردن به این تصویر میتوان دررفتگی و نیمه دررفتگی را به راحتی تشخیص داد. در واقع در تصویر x-ray به خوبی قابل مشاهده است که سر استخوان بازو به کدام سمت جابه جا شده است.
- MRI: همانطور که میدانید MRI تصویر واضحی در اختیار درمانگر قرار میدهد که نه تنها استخوان، بلکه بافتهای نرم اطراف را نیز هم نشان میدهد. با این تصویر، میتوان آسیبهای احتمالی دیگر را رد کرد و به نتیجه دقیق تری رسید.
درمان دررفتگی کتف به چه شکل است؟
به طور کلی دو روش درمانی برای درمان دررفتگی کتف یا شانه وجود دارد. یکی درمان جراحی است که در موارد نادر صورت میگیرد و دیگری درمان توانبخشی به کمک کاردرمانی است. در درمان جراحی، روشهای مختلفی وجود دارد. رایجترین شیوه آرتروسکوپی است و در موارد خیلی اندک، درمان به شیوه جراحی باز صورت میگیرد.
در درمان توانبخشی و کاردرمانی، ابتدا علت بیثباتی طی ارزیابیهای بسیار دقیق مشخص میشود. سپس در جلسات درمانی سعی میگردد تا علت بیثباتی رفع شود و ثبات لازم برای مفصل شانه فراهم گردد.
به عنوان مثال، یکی از مداخلات کاردرمانی تقویت عضلات روتاتورکاف است. این عضلات با فشرده کردن سر استخوان بازو به درون حفره گلنوئید، ثبات این مفصل را فراهم میکنند. همچنین کاردرمانی از مدالیتههای ضد درد نیز برای این افراد استفاده میکند تا درد در این بیماران به حداقل برسد. آنچه که درمان کاردرمانی را متمایز میکند این است که با درمان توانبخشی و تقویت عوامل ثبات دهنده، دیگر دررفتگیای رخ نخواهد داد و یا مقدار آن به حدااقل ممکن خواهد رسید.
خوشبختانه دررفتگی و نیمه دررفتگی شانه مشکلی نیست که درمان نشود. به خوبی میدانید که ما برای انجام بسیاری از فعالیتهای روزمره به حرکت شانه احتیاج داریم؛ از یک آب خوردن ساده گرفته تا شستوشوی ظرفها. اگر مفصل شانه بیثبات باشد و کتف مکررا دچار دررفتگی شود، در بسیاری از فعالیتها دچار مشکل خواهید شد. با درمان توانبخشی و استفاده از مداخلات کاردرمانی، میتوانید این معضل را برای همیشه حل کنید و دیگر بار به فعالیتهای مورد علاقه خود برگردید.