منظور از اختلال رفتاری چیست؟ | انواع اختلالات رفتاری در کودکان
اختلال رفتاری شامل الگویی از رفتارهای مخرب است که باعث ایجاد مشکلاتی در خانه، مدرسه و سایر موقعیتهای اجتماعی میشود. این اختلال انواعی دارد که هر کدام علائم هیجانی خود را دارد.

ممکن است گاهی در بین خود یا اطرافیان، یکسری رفتار غیرعادی دیده باشید، رفتارهایی همچون بیقراری، تکانشگری، پرخاشگری، بیش فعالی و... بطور کلی داشتن این مجموعه از رفتارها طبیعی است، اما اگر این رفتارها روزانه به تعداد زیاد رخ دهد و بیش از 6 ماه در الگوی رفتاری فردی دیده شود و همچینین زندگی فردی و اجتماعی او را تحت تاثیر قرار دهد، آنگاه اختلال رفتاری نامیده میشود و حتما نیاز به پیگیری و درمان دارد.
هر چند تشخیص قطعی و نهایی با پزشک است، اما در صورت بروز چنین علائمی باید سریعا به یک متخصص روانپزشک مراجعه کنید. درمان به موقع در کودکان بسیار اهمیت دارد، زیرا در سن پایین کنترل والدین بر کودک زیاد است و از طرفی قبل از ورود به جامعه و برخورد با مسائل اجتماعی، عوارض ناشی از آن، بهتر مهار میشود.
اختلال رفتاری (Behavioral Disorder) چیست؟
اختلالات رفتاری در واقع مجموعهای از الگوهای رفتاری مخرب است که منجر به بروز مشکلات جدی در خانه، مدرسه، محل کار و سایر محیطهای اجتماعی میشود. اختلالات رفتاری در کودکان و بزرگسالان بسیار شایع است. علائمی که برای هر کدام از اختلالات رفتاری تعریف میشود باید به مدت 6 ماه در الگوی رفتاری فرد مشاهده شود و نتیجه عوارض دارو یا اتفاقات منفی اخیر در زندگی فرد، نباشد. به محض تشخیص، دارو درمانی و رفتار درمانی، اما در طولانی مدت میتواند کمک شایانی در جهت جلوگیری از بروز عواقب منفی این رفتارها، داشته باشد.
علل اختلالات رفتاری چیست؟
معمولا علت واحدی برای اختلالات رفتاری بیان نشدهاست. طبق تحقیقات اخیر علل بروز اختلالات رفتاری شامل عوامل بیولوژیکی، خانوادگی و محیطی است. چه در کودکان چه بزرگسالان هر کدام از این عوامل میتواند به تنهایی یا با دیگری تلفیق شود و منجر به ایجاد اختلالات رفتاری شود. علل بیولوژیکی شامل ژنتیک، تروما یا ضربه، اختلالات نورولوژیکی، سوئ تغذیه و مشکلات سوخت و ساز در بدن باشد.
علل خانوادگی و محیطی نیز شامل طلاق یا سایر ضربههای عاطفی مانند مرگ عزیزان، والدین سخت گیر، محیط پر تنش خانوادگی، قرار گرفتن در معرض مواد سمی، مشکلات تحصیلی و ... است. متاسفانه گاهی کنترل این عوامل از دست ما خارج است؛ اما درصورت بروز آنها لازم است سریعا و در مراحل ابتدایی، درمان را شروع کنیم.
نشانههای اختلال رفتاری چیست؟
فردی مبتلا ممکن است برخی از علائم را نشان دهد. توجه داشته باشید که با توجه به نوع اختلال که در ادامه به آن میپردایم؛ علائم و نشانههای رفتاری متفاوت خواهد بود. طبق تحقیقات انجام شده بر روی کودکان بیمارستان بوستون دو دسته علائم عاطفی و فیزیکی برای کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری گزارش شدهاست. توجه داشته باشید این علائم بطور کلی معرفی شدهاست و داشتن هر کدام از آنها الزاما به معنی داشتن اختلال رفتاری نیست؛ همانطور که گفتیم تشخیص نهایی را پزشک میدهد.
علائم عاطفی اختلال رفتاری
منظور از علائم عاطفی رفتارهایی است که فرد در برخورد با دیگران و قرار گیری در محیطهای مختلفی همچون مدرسه، محل کار و ... از خود بروز میدهد. این رفتارها در همه افراد لزوما یکسان نیستند. برخی از علائم عاطفی اختلالات رفتاری شامل موارد زیر است.
- براحتی عصبانی میشوند
- اغلب عصبانی هستند
- دائما دیگران را سرزنش میکنند
- امتناع از انجام قوانین و دستورات تعیین شده
- پرخاشگری
- و...
علائم فیزیکی اختلال رفتاری
برخلاف سایر بیماریها و اختلالات، اختلال رفتاری عمدتا دارای علائم عاطفی است و مشکلات فیزیکی مانند تب، سردرد و ... را ندارد. اما داشتن علائم فیزیکی میتواند زمینهای برای مبتلا شدن به اختلالات رفتاری شود مثلا نقص عضو، ضربه به مغز و ... و از طرفی افرادی که از اختلالات رفتاری رنج میبرند ممکن است به خود آسیب فیزیکی بزنند و با استعمال دخانیات و الکل به بیماریهای قلبی و ریوی و بیماریهای نورولوژیکی مبتلا شوند.
انواع اختلال رفتاری در کودکان
انواعی از آن در کودکان معرفی شده است که ما در این مقاله به مطالعه تعدادی از آنها میپردازیم . وجود هرکدام از عللی که قبلا به آن اشاره شد، میتواند منجر به نوعی از اختلالات رفتاری شود. پس از تشخیص نوع اختلال فرزندتان، برنامه درمانی ومراقبی ویژهای طراحی میشود که ممکن است با برنامه درمانی سایر اختلالات رفتاری متفاوت باشد. پس به نوع مشکل رفتاری کودک خود توجه داشته باشید و ساده از آن نگذرید. انواع اختلالات رفتاری در کودکان شامل موارد زیر است.
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
همانطور که از اسم این اختلال پیداست؛ کودکان مبتلا به شکل مشخصی نقص در انواع توجه، بویژه توجه پایدار دارند. دیگر علامت بارز این نوع، داشتن بیش فعالی است که بشکل رفتارهای تکانهای، بیقراری، حرکت دائم پاها، پرحرفی و ... خود را نشان میدهد. این اختلال از همان دوران کودکی قابل تشخیص است.
اختلال طیق اوتیسم (ASD)
اوتیسم یک اختلال عصبی رشدی است که دارای طیف وسیعی است. در طیف اوتیسم سه علامت شایع ضعف مهارتهای اجتماعی و ارتباطی ، اختلال گفتار و داشتن کلیشههای رفتاری دیده میشود. با توجه به شدت اختلال، شدت این علائم نیز، متفاوت است. امروزه با تغییر سبک زندگی، تعداد مبتلایان به طیف اوتیسم افزایش یافته است. برای آگاهی بیشتر، به سایر مقالههای ما، در ارتباط با اوتیسم مراجعه کنید.
اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder)
اختلال اضطراب فراگیر یک مشکل جدی سلامت روان است. در این اختلال ترس اضطراب بیش از حد و پیشروندهای در فرد وجود دارد که با واقعیت تناسبی ندارد. ما در مقالهای دیگر به انواع اضطراب در کودکان پرداختهایم. اگر علائمی از اضطراب در کودک خود میبینید؛ برای اطلاعات بیشتر به این مقاله مراجعه کنید.
اختلال یادگیری (Learning Disorder)
اختلال یادگیری یکی از اختلالات شایع در کودکان است که در سن مدرسه بطور قطعی تشخیص داده میشود. این اختلال ممکن است در خواندن، نوشتن یا ریاضیات باشد. درواقع کودکان مبتلا به اختلال یادگیری محرکها را بشکل دیگری دریافت و پردازش میکنند. تلاشهای زیاد برای گرفتن نمره قابل قبول در مدرسه و رقابت با همکلاسیها، ممکن است علائم عاطفی را در این کودکان بوجود آورد.
اختلال نافرمانی مقابلهای (ODD)
اختلال نافرمانی مقابلهای به دلیل بروز رفتارهای پرخاشگرانه، منجر به عدم ارتباط گیری درست با خانواده، دوستان و اطرافیان میشود. کودکان مبتلا، دائما در تضاد و اختلاف با دیگران هستند و ممکن است به دیگران آسیب فیزیکی برسانند. دارو درمانی، رفتار درمانی و خانواده درمانی در طولانی مدت برای کاهش عواقب منفی این رفتار، انجام میشود.
اختلال سلوک (Conduct Disorder)
اختلال سلوک زمانی اتفاق میافتد که رفتارهای ضد اجتماعی و عدم پیروی از قوانین در فرد دیده میشود. این اختلال معمولا از سن 16 سالگی شروع میشود و علائمی همچون شروع درگیریهای فیزیکی، دزدی، آسیب به اموال خصوصی و درگیری و تهدید همسالان را، دارد. از دیگر علامتهای اختلال سلوک عدم نگرانی و اظهار پشیمانی از اعمال خود است. این نوجوانان مستعد رفتارهای ناهنجار و منفی اجتماعی هستند و احتمال اعتیاد آنها به مواد مخدر زیاد است.
اختلال وسواس فکری_ اجباری (OCD)
افراد مبتلا به وسواس فکری در یک نگرانی دائمی غرق هستند. ممکن است رفتارهایی مانند شست و شو مکرر، چک کردن دائم شیر گاز، درهای خانه، وسایل شخصی داخل کیف و... در این افراد دیده شود. سایر رفتارهای دیگر در این افراد شامل تردید و عدم اطمینان شدید، نیاز به منظم و متقارن بودن وسایل، افکار پرخاشگرانه و ناخواسته جنسی و... است.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
اختلال استرس پس از سانحه، بدلیل رویارویی با یک موقعیت یا صحنه پر از خطر و اضطراب ایجاد میشود. این اختلال به گونهای است که پس از تجربه یک موقعیت نامطلوب، برخورد با هر کدام از عوامل آن موقعیت و یادآوری هر آنچه که فرد را دوباره به یاد آن صحنه بیندازد، منجر به بروز همان علائمی میشود که اولین بار، در برخورد با موقعیت خطرناک، تجربه کردهاست.
اختلالات خوردن (Eating Disorder)
اختلالات خوردن شامل بروز هر نوع رفتار غیرطبیعی در خوردن میشود. دو اختلال رایج خوردن شامل آنورکسیا (Anorexia) و بولیمیا (Bulimia) عصبی است. در اختلال آنورکسیا فرد بطور آگاهانه از خوردن امنتاع میکند و به شکل غیرطبیعی دچار کاهش وزن و لاغری میشود. بولیمیا وضعیتی است که فرد دچار پرخوری عصبی میشود و پس از خوردن غذای زیاد برای جلوگیری از افزایش وزن، عمدا آن را استفراغ میکند.
تشخیص اختلال رفتاری
تشخیص با شرح رفتار و تاریخچهای که والدین ارائه میدهند، توسط روانپزشک یا روانشناس کودک داده میشود. هر درمانگر، با تستهای اختصاصی موجود، متناسب با سن و عملکرد و همکاری کودک تشخیص قطعی را به خانواده اعلام میکند. دقت داشته باشید که برای هر یک از انواع اختلال رفتاری، تست تشخیصی ویژهای وجود دارد. علائم رفتاری گفته شده باید به مدت 6 ماه در کودک شما دیده شود و همانطور که گفتیم نتیجه عوارض دارو، سوگ، طلاق و... نباشد.
درمان اختلال رفتاری
درمانهای مکمل شامل دارو درمانی، رفتار درمانی و خانواده درمانی است. توجه داشته باشید که یک درمان قطعی و واحد وجود ندارد و برای گرفتن نتیجه مطلوب باید در دراز مدت هر سه درمان را با هم دنبال کنید. متاسفانه بسیاری از خانوادهها حتی با گرفتن تشخیص قطعی پیگیر درمان فرزند خود نیستند. هرگونه تاخیر و یا انکار برای درمان، عواقب مخربی بدنبال خواهد داشت. عواقبی که نه تنها فرد، بلکه جامعه را تحت تاثیرات منفی خود قرار میدهد.
دارو درمانی
دارو به عنوان یک درمان مکمل برای اختلالات رفتاری شناخته شده است. مصرف دارو با کنترل علائم، فرصتی را فراهم میآورد تا رفتاردرمانی به شکل موثرتری انجام شود. با وجود اینکه داروها عوارضی خواهند داشت و خانوادهها با باورهای غلط خود نسبت به درمان دارویی مقاومت خواهند، اما بخش موثری از درمان کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری، دارو درمانی است.
رفتار درمانی با رویکرد CBT
یکی از رویکردهای متداول درمانی، CBT است. یک رفتاردرمانگر در جلساتی که با بیمار دارد سعی در شناخت رفتارها و باور های غلط او دارد. پس از شناسایی این رفتارها، درمانگر تکنیکهایی را به بیمار آموزش میدهد که بتواند خودکنترلی را افزایش دهد و در موقعیتهایی که باعث بروز این رفتارهای ناهنجار میشود، حل مسئله کند.
خانواده درمانی
محور اصلی این روش از درمان، خانواده است. خانواده یکی از مهم ترین فاکتورها در کنترل عوارض اختلال رفتاری است. گاهی علت اصلی بروز اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان، شیوههای تربیتی غلط والدین است. تراپیست مربوطه روشهای تربیتی صحیح، حذف فاکتورهای منفی و تشدید کننده رفتارهای منفی کودک و چگونگی مهیا کردن محیطی مناسب جهت رشد کودک را، به خانواده آموزش میدهد.
عدم پیگیریِ درمان و بازی با آینده کودک!
در اغلب موارد خانوادهها چون از عواقب اختلال رفتاری کودک خود آگاهی ندارد درمان را رها میکنند. اگر اختلالات رفتاری درمان نشود ممکن است اثرات منفی کوتاه مدت و بلند مدتی را به دنبال داشته باشد. اثرات کوتاه مدت مانند اخراج از مدرسه و تیمهای ورزشی مدرسه، عدم دوستیابی و ارتباط گیری است. اثرات منفی بلند مدت شامل ازدواج ناموفق، اعتیاد، داشتن شغل های کاذب، قتل، نداشتن اعتماد بنفس و ابتلا به اختلال اضطرابی و استرس و...است. پس لطفا درمان را جدی بگیرید قبل از اینکه دیر شود!