علائم ضربه مغزی چیست؟ | آیا ضربه مغزی درمان می‌شود؟

علاوه بر ضربه به سر، ضربه به قسمت دیگری از بدن یا تکان شدید بدن نیز ممکن است منجر به ضربه مغزی شود. ضربه مغزی شدید می‌تواند کبودی، پارگی بافت‌ها، خونریزی مغز در اثر ضربه و سایر آسیب‌های فیزیکی به مغز را در پی داشته باشد. این آسیب‌ها ممکن است منجر به عوارض طولانی مدت یا حتی مرگ شود. ضربه مغزی، طیف وسیعی از علائم را می‌تواند به دنبال داشته باشد. برای بررسی علائم ضربه مغزی با ما همراه باشید.

علائم ضربه مغزی؛ علائم خطرناک ضربه مغزی چیست؟

برخی از علائم ممکن است بلافاصله پس از رویداد خودشان را نشان دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است روزها یا هفته‌ها بعد ظاهر شوند. علائم ضربه مغزی به نوع آسیب و میزان جدی بودن آسیب مغزی بستگی دارد. شدت ضربه مغزی و میزان اثر آسیب بر عملکرد مغز می‌تواند خفیف، متوسط و یا شدید باشد. آسیب خفیف به مغز هنوز یک آسیب جدی به شمار می‌رود که نیاز به توجه سریع دارد. علائم ضربه مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بسیاری از افراد مبتلا به ضربه مغزی خفیف پس از آسیب معمولا هوشیاری خود را حفظ می‌کنند با این حال، احتمال از دست دادن مختصر هوشیاری برای چند ثانیه تا چند دقیقه در برخی موارد ضربه مغزی خفیف وجود دارد. در ضربه مغزی متوسط تا شدید از دست دادن هوشیاری از چند دقیقه تا چند ساعت ممکن است رخ دهد.

سردرد از علائم شایع ضربه مغزی است. سردرد مداوم یا سردردی که بدتر می‌شود در ضربه مغزی شدید مشاهده می‌شود.

• احساس حالت تهوع یا استفراغ از دیگر علائم ضربه مغزی هستند که ممکن است پس از ضربه مغزی مشاهده شود.
• اختلال در گفتار و مشکل در صحبت کردن از علائم شایع ضربه مغزی است.
• احساس سرگیجه یا از دست دادن تعادل یکی از علائم شایع ضربه مغزی است. همچنین از دست دادن هماهنگی حرکات بدن پس از ضربه مغزی ممکن است رخ دهد.

مشکلات حسی، ضعف یا بی حسی در انگشتان دست و پا، حساسیت به نور یا صدا، تاری دید، صدای زنگ در گوش، طعم بد در دهان یا تغییر در توانایی بویایی، گشاد شدن یک یا هر دو مردمک چشم، می‌توانند از علائم ضربه مغزی به شمار روند.

• مشکلات حافظه یا تمرکز از علائم ذهنی ضربه مغزی به شمار می‌رود.
• تغییرات خلقی یا نوسانات خلقی مانند احساس افسردگی یا اضطراب از دیگر علائم ضربه مغزی است.
• احتمال افزایش احساس خستگی یا خواب آلودگی وجود دارد. تغییر در عادات خواب و خوابیدن بیش از حد معمول نیز در ضربه مغزی خفیف مشاهده می‌شود.
• تشنج معمولا در ضربه مغزی شدید رخ می‌دهد و به خصوص در کودکان یکی از علائم مهم ضربه مغزی به شمار می‌رود.
• در ضربه مغزی شدید ممکن است مایعات شفافی از بینی یا گوش خارج شوند.

علت ضربه مغزی یا آسیب به سر؛ چه عواملی منجر به ضربه مغزی می‌شوند؟

ضربه مغزی معمولا در اثر ضربه یا سایر آسیب‌های تروماتیک ایجاد می‌شود. میزان آسیب می‌تواند به عوامل مختلفی از جمله نوع آسیب و شدت این آسیب بستگی داشته باشد. در ادامه به بررسی وقایع متداول که ممکن است منجر به ضربه مغزی شود می‌پردازیم.

• سقوط

سقوط و افتادن یکی از شایع‌ترین علل ضربه مغزی است. سقوط از پله‌ها، افتادن در حمام و سایر زمین خوردن‌ها به طور کلی شایع‌ترین علت آسیب مغزی تروماتیک، به ویژه در بزرگسالان مسن‌تر و کودکان خردسال است.

• تصادفات مربوط به وسیله نقلیه

تصادفات رانندگی یک علت شایع ضربه مغزی است که در بسیاری از موارد ممکن است منجر به ضربه مغزی شدید شود.

• خشونت

جراحات ناشی از شلیک گلوله، خشونت خانگی، کودک آزاری و ... از علل شایع ضربه مغزی هستند.

• آسیب‌های ورزشی

ضربه مغزی ممکن است در اثر آسیب های ناشی از ورزش ها از جمله بوکس، فوتبال، بیس بال، اسکیت بورد، هاکی و... ایجاد شود.

عوارض ضربه مغزی؛ ضربه مغزی چه پیامدهایی دارد؟

عوارض متعددی می‌تواند پس از ضربه مغزی رخ دهد. عوارض ضربه مغزی ممکن است کوتاه مدت یا طولانی مدت باشند. گاهی این عوارض به طور کامل بهبود نیافته و در مواردی ممکن است منجر به مرگ شود. صدمات شدید، خطر ابتلا به تعداد بیشتر عوارض با شدت بیشتر را افزایش می‌دهد. در ادامه به بررسی شایع‌ترین عوارض ضربه مغزی می‌پردازیم.

اختلالات هوشیاری پس از ضربه مغزی

ضربه مغزی متوسط ​​تا شدید می‌تواند منجر به تغییرات طولانی مدت یا دائمی در وضعیت هوشیاری، آگاهی یا پاسخگویی فرد شود. افرادی که دچار ضربه مغزی شده‌اند ممکن است برای چند دقیقه، هفته‌ها و یا برای همیشه هوشیاری خود را از دست بدهند. به طور کلی، چهار حالت غیر طبیعی وجود دارد که معمولا ناشی از ضربه مغزی شدید هستند.

• حالت حداقل هوشیاری

حالت حداقل هوشیاری نسبت به سایر حالات دیگر وضعیت بهتری به شمار می‌رود و بیمارانی که در این حالت هستند احتمال بهبودی بالاتری دارند. در این حالت هوشیاری و آگاهی به شدت تغییر یافته است اما افراد هنوز می‌توانند برخی شواهد از هوشیاری یا آگاهی از محیط خود را نشان ‌دهند. به عنوان مثال این افراد می‌توانند از دستورات ساده پیروی کنند و به آن‌ها پاسخ‌های ساده بله یا خیر دهند.

• حالت نباتی

در نتیجه ضربه مغزی شدید و آسیب گسترده به مغز، افرادی که در حالت نباتی هستند، به محرک‌ها پاسخ نداده و از محیط اطراف خود بی اطلاع هستند. با این حال، بیمارانی که در حالت نباتی قرار دارند ممکن است واکنش‌هایی از هوشیاری بی‌پاسخ داشته باشند. به عنوان مثال ممکن است چشمان خود را باز کنند، صداهایی تولید کنند، حرکت کنند یا به برخی رفلکس‌ها پاسخ نشان دهند. این امکان وجود دارد که حالت نباتی دائمی شود، اما اغلب افراد به حالت حداقل هوشیار پیشرفت می‌کنند.

• ضربه مغزی و کما

 فردی که در کما است قادر به پاسخگویی به محرک‌های خارجی مانند درد یا نور نیست. ضربه مغزی و کما ناشی از آسیب گسترده به تمام قسمت‌های مغز است. کما به طور معمول چند روز یا چند هفته طول می‌کشد. پس از چند روز تا چند هفته، فرد ممکن است از کما خارج شود، وارد حالت نباتی شود یا منجر به مرگ شود.

• مرگ مغزی

عدم عملکرد و فعالیت قابل اندازه گیری مغز پس از مدت زمان طولانی مرگ مغزی نامیده می‌شود. مرگ مغزی غیر قابل برگشت در نظر گرفته می‌شود. زمانی که فرد مرگ مغزی تشخیص داده می‌شود، قادر به تنفس ارادی نیست و برداشتن وسایل کمک تنفسی منجر به قطع تنفس و در نهایت نارسایی قلبی خواهد شد.

عوارض جسمی ضربه مغزی

گاهی اوقات، یک یا چند مورد از علائم ضربه مغزی ممکن است برای چند هفته تا چند ماه پس از ضربه مغزی باقی بماند. ضربه مغزی ممکن است منجر به عوارض ثانویه از جمله تشنج‌های مکرر، تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی)، سردرد‌های مکرر، احساس سرگیجه، عفونت مننژ و... شود. همچنین ضربه مغزی می‌تواند باعث آسیب به اعصابی شود که مستقیماً از مغز خارج می‌شوند. آسیب اعصاب مغزی ممکن است منجر به فلج عضلات صورت، از دست دادن بینایی یا شنوایی، مشکلات بلع، از دست دادن یا تغییر حس بویایی یا چشایی و... شود.

عوارض ضربه مغزی ممکن است منجر به مشکلات مربوط به حواس شود. به عنوان مثال صدای زنگ مداوم در گوش، طعم تلخ، اختلال در بویایی، نقاط کور یا دوبینی، مشکل در تعادل یا سرگیجه، احساس سوزن سوزن شدن پوست، درد و... از عوارض حسی ضربه مغزی به شمار می‌روند.

عوارض ذهنی و شناختی ضربه مغزی

بسیاری از افرادی که آسیب مغزی قابل توجهی داشته اند، تغییراتی را در مهارت‌های تفکر (شناختی) خود تجربه خواهند کرد. آسیب مغزی تروماتیک می تواند منجر به مشکلاتی در بسیاری از مهارت از جمله حافظه، یادگیری، تصمیم گیری، حل مسئله و.. شود. همچنین ممکن است تمرکز کردن دشوارتر باشد و پردازش افکار بیشتر طول بکشد.

عوارض روانی ضربه مغزی

ضربه مغزی ممکن است عوارض روحی روانی گوناگونی نیز در پی داشته باشد. تغییرات عاطفی مانند نوسانات خلقی، افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری و... از عوارض شایع ضربه مغزی هستند که در بسیاری از بیماران دچار ضربه مغزی مشاهده می‌شوند. همچنین این بیماران به علت مشکل در صحبت کردن و دیگر مشکلات شناختی ممکن است دچار مشکلات ارتباطی نیز شوند.

افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های دژنراتیو مغز

برخی تحقیقات نشان می‌دهد که ضربه مغزی ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های دژنراتیو مغز مانند آلزایمر، پارکینسون، زوال عقل و... را افزایش دهد. اگرچه رابطه بین بیماری‌های دژنراتیو مغز و ضربه مغزی هنوز به طور قطعی مشخص نشده است، با این حال احتمال ابتلا به این بیماری‌ها در افرادی که ضربه مغزی به خصوص ضربه مغزی شدید را در طول زندگی خود تجربه کرده‌اند بیشتر است.

آیا ضربه مغزی یا آسیب به سر درمان می‌شود؟؛ راه‌های درمان ضربه مغزی چیست؟

عوامل زیادی از جمله شدت و محل آسیب مغزی بر نحوه درمان ضربه مغزی و سرعت بهبودی فرد تأثیر می‌گذارند. به همین دلیل مراقبت‌های پزشکی فوری پس از وقوع ضربه مغزی از اقدامات ضروری به شمار می‌رود. درمان ضربه مغزی خفیف معمولا استراحت و استفاده از دارو برای کنترل علائم است. با این حال، فردی که دچار ضربه مغزی شده است، هرچند این آسیب مغزی خفیف باشد، باید برای بروز هرگونه علائم مداوم، بدتر یا جدید تحت نظر باشد.

عمل جراحی نیز ممکن است برای به حداقل رساندن آسیب اضافی به بافت‌های مغز، به خصوص در ضربه مغزی متوسط یا شدید، صورت گیرد. به طور معمول عمل جراحی جهت از بین بردن خون لخته شده، ترمیم شکستگی، جلوگیری از خونریزی در مغز و... صورت می‌گیرد. آسیب‌های وارد شده به مغز شامل آسیب‌های اولیه مغزی و آسیب‌های ثانویه می‌شوند. آسیب مغزی اولیه به آسیب ناگهانی مغزی اطلاق می‌شود که در زمان ضربه رخ می‌دهد.

آسیب مغزی اولیه در معمولا در زمان تصادف اتومبیل، زخمی شدن با گلوله یا سقوط اتفاق می‌افتد. اگرچه آسیب مغزی اغلب در لحظه ضربه به سر رخ می‌دهد، اما بسیاری از آسیب‌های مربوط به ضربه مغزی شدید ناشی از آسیب‌های ثانویه است که روزها یا هفته‌ها پس از ضربه اولیه اتفاق می‌افتد. آسیب مغزی ثانویه به تغییراتی اطلاق می شود که در طی چند ساعت تا چند روز پس از آسیب اولیه مغزی ایجاد می‌شود و معمولا نتیجه فرآیندهای واکنشی است که پس از ضربه اولیه به سر رخ می دهد.

آسیب‌های ثانویه به طور معمول ناشی از التهاب، خونریزی یا کاهش اکسیژن رسانی به مغز در اثر آسیب‌های اولیه است. درمان‌ اورژانسی برای جلوگیری و به حداقل رساندن آسیب‌های ثانویه متمرکز هستند. پزشک همچنین ممکن است داروهایی از جمله داروهای ضد تشنج، دیورتیک و... برای محدود کردن آسیب ثانویه به مغز تجویز کند.

نقش کاردرمانی در درمان ضربه مغزی؛ کاردرمانی چه کمکی به درمان ضربه مغزی می‌کند؟

اکثر افرادی که دچار ضربه مغزی می‌شوند به خصوص بیمارانی که آسیب مغزی قابل توجهی داشته‌اند نیاز به توانبخشی دارند. تیم توانبخشی شامل متخصصان مغز و اعصاب، کاردرمانگران، گفتاردرمان، پرستاران، روانشناسان و... است. یکی از خدمات درمانی که به این افراد پیشنهاد می‌شود، کاردرمانی است. هدف کاردرمانی برای این بیماران حفظ و بهبود توانایی‌های فرد برای انجام فعالیت های روزانه است.

کاردرمانی معمولا در بیمارستان شروع می‌شود و برای بیماران با سطوح مختلف هوشیاری موثر است. بیماران با  سطوح هوشیاری پایین ممکن است به علت قرارگیری در وضعیت طولانی مدت دچار مشکلاتی از قبیل زخم‌های فشاری، کوتاهی عضلات و... شوند. کاردرمانی حتی برای بیمارانی که دچار ضربه مغزی و کما شده‌اند یا بیمارانی که در حالت نباتی قرار دارند نیز موثر است. کاردرمانی می‌تواند در تمام زمینه‌هایی که فرد دچار مشکل شده است مانند اختلالات شناختی، جسمی، شغلی و روانی به فرد کمک کند.

کاردرمانگران از رویکرد‌های درمانی گوناگونی استفاده می‌کنند تا توانایی فرد برای مدیریت فعالیت‌های روزمره زندگی را بهبود بخشند و او را با در نظر گرفتن مشکلات پس از ضربه مغزی به حداکثر استقلال برسانند. ضربه مغزی یا آسیب به سر بر نحوه عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد. بسته به شدت آسیب مغزی و اینکه چه قسمتی از مغز آسیب دیده است، نوع و مدت درمان برای هر فردی متفاوت است. برخی از کسانی که دچار ضربه مغزی شده‌اند برای مدت طولانی به خدمات توانبخشی از جمله کاردرمانی نیاز دارند. کاردرمانی با وجود مشکلات ایجاد شده در اثر ضربه مغزی، کیفیت زندگی فرد را بهبود می‌بخشد و او را به بالاترین سطح استقلال می‌رساند.