کاردرمانی و سرطان | نقش مداخلات کاردرمانی در غلبه بر سرطان

شیوه‌های دارو درمانی، پرتو درمانی، شیمی درمانی و... فرد را درگیر عوارضی زیادی می‌کند، تا حدی که بیمار سرطانی ممکن است دیگر نتواند به سبک قبل از درمان، زندگی کند. ممکن است استقلال او در انجام کار‌های شخصی و پایه‌ای روزمره زندگی مختل شود؛ کار‌هایی چون جابه‌جایی، غذا خوردن، استفاده از سرویس بهداشتی و استحمام و ... اینجاست که خدمات توانبخشی و بویژه کاردرمانی در بهبود زندگی بیمار و بالا بردن سطح استقلال و رضایت از آن نقش ایفا می‌کند. ما در این مقاله به معرفی کاردرمانی و سرطان و نقش آن برای ارتقا عملکرد بیماران سرطانی در مراکز درمانی، مراقبتی و خانه، می‌پردازیم.

کاردرمانی و سرطان !

به دلیل تنوع در انواع سرطان‌ها و تاثیر گسترده بیماری و درمان آن، فرآیند کاردرمانی در سرطان نیازمند در نظر گرفتن ابعاد کامل کاردرمانی و فرآیند کاردرمانی است. ابعاد مورد ارزیابی در کاردرمانی شامل بررسی حیطه‌های آکیوپیشن بیمار، فاکتور‌های مربوط به مراجع، الگو‌های عملکردی، مهارت‌های عملکردی و محیط بیمار سرطانی است. همچنین فرآیند کاردرمانی شامل ارزیابی بیمار، تجزیه و تحلیل عملکرد کاری، طراحی برنامه درمانی و اجرای مداخله، است.

آن چه که در کاردرمانی اهمیت دارد و به آن پرداخته می‌شود، فاکتور‌های شخصی و فاکتور‌های محیطی است. همچنین آموزش‌های لازم برای ارتباط موثر تر بیمار سرطانی با محیط به او و مراقبینش داده می‌شود.

فاکتور‌های شخصی

برای پرداختن به فاکتور‌های شخصی، درواقع کاردرمانگر یک پروفایل کاری از بیمار تهیه می‌کند و سپس با رعایت کانتراندیکاسیون‌ها، یک برنامه درمانی مختص با همان بیمار، را عملی سازد. این برنامه شامل ارتقا مهارت‌های شناختی، مهارت‌های حرکتی مثل مهارت‌های تعادلی و هماهنگی، مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی و ... است. در ادامه به هرکدام از این مهارت‌ها و تاثیر کاردرمانی در حفظ و ارتقا آنها، می‌پردازیم.

ارتقا مهارت‌های شناختی

در برخی بیماران مبتلا به سرطان، به دلایلی مثل موقعیت قرار گیری توده سرطانی، عوارض ناشی از دارو درمانی و شیمی درمانی و ابتلا به اختلالات روانشناختی، ممکن است شناخت بیمار مختل شود. منظور از شناخت، انواع توجه (توجه پایدار، توجه متمرکز، توجه انتخابی، توجه هم زمان و ...)و انواع حافظه (کوتاه مدت، بلند مدت و حافظه کاری) است. کاردرمانی در حیطه توانبخشی شناختی، وظیفه ارتقا ابعاد مختلف شناخت را دارد. کاردرمانگری که در حیطه شناختی تبحر و تجربه دارد می‌تواند در مراکز درمانی یا در خانه، به توانبخشی شناختی بیمار سرطانی بپردازد.

ارتقا مهارت‌های حرکتی

با توجه به محل تشکیل تومور سرطانی و همچنین شدت آن و شیوه درمان سرطان، مهارت‌های حرکتی بیمار بشدت مختل می‌شود. ایجاد تومور در بافت اعصاب مرکزی و محیطی، می‌تواند مخرب ترین عوارض را به دنبال داشته باشد. اما یک کاردرمانگر وظیفه دارد، در طول درمان، اگر با یک مشکل حرکتی در بیمار مواجه شد، یک برنامه برای درمان آن طراحی کند. همچنین در صورت طولانی شدن دوره درمان و بستری شدن در مراکز درمانی، میزان بی تحرکی و کم تحرکی بیمار افزایش یافته و نیازمند مداخلاتی در این زمینه است. همه این موارد با طراحی یک برنامه درمانی و اجرای ان توسط یک کاردرمانگر متخصص، کنترل می‌شود.

حفظ دامنه حرکتی

طبیعتا پس از درمان سرطان، در طی کم تحرکی بیمار، مفاصل نیز درگیر می‌شوند. منظور از درگیری مفاصل این است که با کاهش حرکت در جهات مختلف در هر مفصل، کپسول مفصلی آن دچار سفتی شده و به مرور حرکت در مفصل محدود می‌شود. اما یک کاردرمانگر با شاخت این عوارض، از بروز آن در بیمار سرطانی جلوگیری می‌کند. به این صورت که با رعایت کانتراندیکاسیون‌ها، دامنه حرکتی تمام مفاصل بدن را در جهات حرکت مختص به هرکدام، حفظ می‌کند.

تقویت عضلات

همه ما می‌دانیم که در صورت کاهش تحرک در هر اندام، عضلات مرتبط با آن دچار ضعف می‌شوند. در بیماران سرطانی نیز، همانطور که گفتیم تحرک کم است و ممکن است بیمار پس از ترخیص از ضعف عضلاتش شکایت داشته باشد. کاردرمانی با انتخاب شیوه مناسب برای هر بیمار سرطانی و رعایت باید‌ها و نباید‌های درمانی، از ضعف شدید عضلات جلوگیری می‌کند. کاردرمانگر با استفاده از تکنیک‌های درمانی در کنار ابزار موجود، سعی می‌کند قدرت عضلات را در طی دوره درمان در بیمار سرطانی حفظ کند.

افزایش مهارت تعادلی و هماهنگی حرکتی

همه افراد برای داشتن یک زندگی پویا، به تعادل و هماهنگی حرکاتشان، نیاز دارند. روزانه به دلیل قرار گرفتن در وضعیت‌هایی که واکنش‌های حفاظتی و تعادلی بدن ما تحریک می‌شود، تعادل مان برقرار می‌ماند. اما در بیماران سرطانی که میزان تحرک آنها بشدت کاهش یافته است، تعادل و هماهنگی در حرکات نیز بطور چشمگیری کاهش میابد.

کاردرمانگری که در حیطه جسمی کار می‌کند با به کار بردن متد‌هایی که آموزش دیده‌است، تعادل بیمار را افزایش می‌دهد تا بتواند در موقعیت‌های مختلف محیطی، واکنش تعادلی مناسب را از خود نشان دهد بدون اینکه آسیب جسمی به او وارد شود.

تقویت مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی

متاسفانه مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی در افراد مبتلا به سرطان به دلایل مختلف کاهش میابد. دلایلی همچون طولانی شدن دوره درمان و بستری در بیمارستان، ابتلا به اختلالات روانشناختی مثل افسردگی به دنبال سرطان، تغییر ظاهر به دلیل استفاده از متد‌های درمانی همچون شیمی درمانی و ... از مواردی هستن که علت اصلی کاهش ارتباط افراد سرطانی با محیط به شمار میروند. آموزش و مشاوره لازم در جهت ارتباط گیری با محیط‌های پر رفت وآمد در بیرون از منزل و همچنین بازگشت به شغل و حرفه خود پس از سرطان، از وظایف یک کاردرمانگر محسوب می‌شود.

فاکتور‌های محیطی

برای فردی که به دلیل سرطان دچار تغییر در عملکرد و توانایی‌هایش شده‌است، دیگر محیط فیزیکی سابق مناسب نیست! زیرا اگر بخواهد در همان محیط با ناتوانی‌های فعلی زندگی روزمره‌اش را بگذارند؛ قطعا نیازمند کمک از اطرافیانش خواهد بود. در این صورت به دلیل خدشه به استقلال بیمار، عزت نفس او نیز افت خواهد کرد. کاردرمانی برای تغییر محیط بیماران سرطانی برنامه متناسب طراحی می‌کند! یک کاردرمانگر با اصلاح محیط متناسب با توان بیمار و تطبیق سازی او با محیط، باعث افزایش استقلال فرد در انجام امور شخصی، می‌شود. مواردی از تغییر محیط که لیست آن توسط یک کاردرمانگر به مراقبین داده می‌شود، در ادامه گفته شده است.

• نصب و استفاده از آسانسور به جای راه پله
• استفاده از ریچر برای برداشتن لباس و پوشیدن کفش
• استفاده از ابزار کمکی چون عصا و واکر
• استفاده از ترنسفر برد در جا به جایی از تخت به ویلچر برای افرادی که از ویلچر استفاده می‌کنند.

آموزش به بیماران سرطانی

همانطور که گفتیم، کاردرمانی فقط شامل تقویت مهارت‌های جسمی، شناختی و تغییر محیط نیست. گاهی با تمام کمک‌هایی که از تغییر و اصلاح سازی محیط می‌گیریم و همچنین افزایش مهارت‌های فردی بیمار سرطانی، باز هم به آموزش برخی مهارت‌ها جهت تسهیل سازی و افزایش رضایت از زندگی بیمار، نیاز داریم. آموزش استفاده از وسایل کمکی، آموزش جابه جایی، آموزش پوشیدن لباس و شلوار و ... از موارد آموزشی هست که بطور ویژه و مفصل به بیماران سرطانی آموزش داده می‌شود.

کاردرمانی بیمار سرطانی را جدی بگیرید!

بیماران سرطانی در کنار درد فیزیکی، ناتوانی فیزیکی، کاهش امید به زندگی و ... که به دنبال تشخیص سرطان تجربه می‌کنند، بسیار ضعیف می‌شوند. در بسیاری از این بیماران افسردگی شدید ظاهر می‌شود و تمایل آنها به ادامه درمان کاهش میابد. مداخلات توانبخشی با دادن انگیزه زیاد به بیماران سرطانی، مشاوره به خانواده در طول دوره درمان، جلوگیری از ابتلا به عوارض بیماری و ... سعی در تخفیف درد‌های این بیماران  و خانواده آنها دارد. پس ما به شما توصیه می‌کنیم که توانبخشی را جدی بگیرید تا  پروسه درمانی موثر تر و نتیجه مثبتی، برایتان رقم بخورد.